Maliën onderdelen

Maliënkap of maliën coif

De maliënkap was eeuwenlang een onmisbaar onderdeel van de Europese krijgsuitrusting. Deze flexibele bescherming, opgebouwd uit duizenden metalen ringen, vormde een pantser dat het hoofd, de hals en de bovenste schouderzone afschermde. Vanaf de vroege middeleeuwen tot ver in de 14e eeuw droegen ridders, soldaten en huurlingen een maliënkap als eerste verdedigingslaag onder hun helm. Het netwerk van ringen volgde nauwkeurig de contouren van het hoofd, waardoor de drager vrij kon bewegen terwijl toch een hoge mate van bescherming werd geboden tegen snijwapens.

Hoewel de oorsprong van maliën teruggaat tot de Keltische wereld van vóór onze jaartelling, werd de maliënkap vooral tijdens de middeleeuwen een vertrouwd beeld op het slagveld. De ringen werden doorgaans verweven volgens het klassieke 4-in-1 patroon, waarin iedere ring vier andere verbindt. Historisch werden de ringen dichtgeklinkt om te voorkomen dat ze tijdens een gevecht opensprongen. Naarmate Europese pantsermakers hun technieken verfijnden, schakelden zij uiteindelijk volledig over op dit volledig geklonken systeem.

Onder een maliënkap droeg men altijd een zachte, schokdempende voering van textiel of leer. Deze voering was noodzakelijk om klappen op te vangen die anders rechtstreeks op de schedel terecht zouden komen. Wel hield deze laag warmte vast, waardoor soldaten alert moesten blijven op oververhitting tijdens lange gevechten.

In de late middeleeuwen maakte de traditionele maliënkap plaats voor de aventail.

Aventail

De aventail was in de middeleeuwen een essentieel onderdeel van de helmuitrusting. Deze flexibele kraag van metalen ringen hing rondom de onderrand van de helm en bood bescherming aan nek, keel en vaak ook de schouders. In sommige varianten liep de maliën zelfs door tot over de wangen of onder het gezicht, zodat slechts de ogen vrij bleven. Bij bepaalde typen werd een extra flap van maliën, de ventail, aangebracht die men kon sluiten over de mond of open kon laten voor betere ventilatie en verstaanbare spraak.

De vroegste vormen van aventails zijn al bekend uit de Europese vroege middeleeuwen. Helmen uit de Vendel-periode in Scandinavië tonen dat dit systeem al rond de 6e en 7e eeuw in gebruik was. Bekende vondsten zoals de helm van Valsgärde 8, waarbij een gesloten maliënmasker het volledige gezicht omsloot, laten zien hoe geavanceerd deze bescherming kon zijn. Een ander voorbeeld is de Coppergate-helm uit York, waar een hangende maliënstrook de nek beschermde terwijl de wangen door metalen platen werden afgedekt. Ook in Byzantijnse militaire uitrusting komen voorbeelden voor van helmen met bevestigingspunten voor soortgelijke maliënbescherming.

Tijdens de hoge middeleeuwen ontwikkelde de aventail zich tot een gestandaardiseerd onderdeel van de bascinethelm. Vanaf de 14e eeuw werd de uitvoering verder verfijnd: de maliënringetjes werden bevestigd aan een leren band die met vervelles (kleine bevestigingsnokken) aan de helm vastzat. Hierdoor kon de drager de aventail eenvoudig verwijderen of vervangen. Veel exemplaren werden afgewerkt met metalen sierranden of een in punten gesneden onderzijde, wat zowel bescherming als status uitstraalde.

Aan het einde van de 14e eeuw maakte de aventail langzaam plaats voor volledige plaatbescherming van de nek, maar bleef nog geruime tijd gebruikt door zowel ridders als footsoldiers. Tegenwoordig is de aventail populair bij reenactors, musea en verzamelaars vanwege zijn belangrijke rol in de evolutie van middeleeuws pantser.