Wprowadzenie: Późny paleolit Europy

Od około 56.800 lat temu, Cro-Magnon lub europejscy wczesnomoderni ludzie (EEMH) migrowali z Azji Zachodniej do Europy. Żyli obok i krzyżowali się z rdzennymi Neandertalczykami, którzy wymarli 40.000 do 35.000 lat temu. 

Pierwsza grupa Cro-Magnon wymarła około 38.000 p.n.e. w wyniku wybuchu wulkanu, który pokrył duże obszary Europy popiołem. Około 1.000 lat później druga grupa Cro-Magnon migrowała do Europy. Ta grupa była fundamentalną populacją założycielską i stanowiła podstawowy dla wszystkich późniejszych kultur Cro-Magnon. Cro-Magnon mieli zaawansowaną kulturę, żyjąc w surowym klimacie europejskiej epoki lodowcowej. 

Kro-Magnoni rozwijali różne rodzaje bronie, takie jak łuki i włócznie, którymi polowali między innymi na mamuty. Udomowili psa, wytwarzali instrumenty muzyczne, używali czerwonej ochry – być może jako kosmetyku – i tworzyli biżuterię. Ponadto grupy handlowały surowcami na duże odległości, które były używane na przykład do tworzenia figurynek Wenus: przenośnych figurek kobiet, często o szerokich biodrach, dużych piersiach i grubym brzuchu.

Odkrycie figurek Wenus początkowo doprowadziło do założenia, że społeczeństwo Kro-Magnonów było matriarchalne. Nie ma na to dowodów. Na przykład większość odnalezionych grobów to groby mężczyzn i chłopców, czasami z luksusowymi darami grobowymi.

Znaleziono stosunkowo niewiele grobów Kro-Magnonów. Może to oznaczać, że nie wszyscy byli chowani; być może niektórzy zostali skremowani i rozsypani, lub wystawieni na działanie żywiołów.

Ludzie, którzy zostali pochowani, często otrzymywali dary grobowe, takie jak narzędzia i biżuteria. Możliwe, że Kro-Magnoni wierzyli zatem w życie pozagrobowe lub zmartwychwstanie. Byli również chowani z czerwoną ochra. Często w jednym grobie chowano kilka osób, często obu płci.

Społeczeństwo Kro-Magnonów było ogólnie stosunkowo egalitarne. Jednak dary grobowe wskazują, że niektóre osoby miały wyższy status. Na przykład grób dwóch dzieci z bardzo luksusowymi darami grobowymi sugeruje, że wysoki status mógł być dziedziczny.

Niektóre groby należą do osób, które prawdopodobnie nie nadawały się do polowań lub ciężkiej pracy fizycznej. Mimo to otrzymały one bogate dary grobowe, co sugeruje, że mogły mieć specjalną rolę, taką jak szaman lub rzemieślnik.

Szamanizm odgrywał rolę w duchowości Kro-Magnonów. W jaskini Chauvet (28 000 p.n.e.), jaskini Lascaux (15 000 p.n.e.) i Grotte des Trois-Frères (12 000 p.n.e.) przedstawiono hybrydowe ciała, będące połączeniem człowieka i zwierzęcia. Mogą one przedstawiać szamańską ekstazę, podczas której szaman zamienia swoje ludzkie ciało na ciało zwierzęcia, aby odbyć podróż duchową.

Jest prawdopodobne, że ci szamani nosili odpowiednie ubrania podczas takich rytuałów, takie jak nakrycia głowy z poroża, znalezione w mezolitycznych wykopaliskach w Star Carr (9300-8400 p.n.e.) i Badburg-Königshoven (7800-7600 p.n.e.).

Ponadto istnieją dowody na (rytualny) kanibalizm i wytwarzanie kubków do picia z ludzkich czaszek. Mogło to wspierać tę szamańską podróż lub służyć innemu, jeszcze nieznanemu rytuałowi.

We kunnen de periode dat de Cro-Magnons in Europa woonden, het paleolithicum of de oude epoka kamienia łupanego, grofweg in drie culturen opdelen.

• De Aurignacische cultuur of het Auragnicien (43.000-26.000 jaar geleden) is bekend vanwege de vroege kunst van de Cro-Magnons, zoals de Venus van Hohle Fels, die tussen 40.000 en 35.000 jaar geleden werd gemaakt. Deze figuur, ontdekt in Duitsland, is een van de oudste bekende Venusbeeldjes. De Aurignaciërs maakten ook de oudste fluit, de Hohle Fels-fluit, en produceerden andere kunstwerken en sieraden van ivoor. Ze waren de eerste moderne mensen in Europa, die zich vestigden na de migratie vanuit Afrika.
• De Gravettiaanse cultuur of het Gravettien (33.000-22.000 jaar geleden) volgde de Aurignacische cultuur op. In deze periode werden de meeste Venusbeeldjes gemaakt, meestal uit ivoor of kalksteen. Er zijn meer dan tweehonderd Venusfiguren uit deze cultuur gevonden zoals de Venus van Galgenberg, Venus van Dolní Věstonice, Venus van Willendorf, Venus van Mauern en de Venus van Laussel. De Gravettiërs waren jagers-verzamelaars en leefden in een koud klimaat. De cultuur strekte zich uit van Portugal tot Siberië. Het Gravettien ontwikkelde zich tot het Epi-Gravettien in de regio van Italië en het Solutréen in het westen.
• Vanuit het Solutréen ontwikkelde zich de Magdalenische cultuur z Magdaleńskiej (17 000-12 000 lat temu). Ta kultura miała zaawansowane techniki w produkcji narzędzi i sztuki. Wykonywali zarówno przedmioty użytkowe, jak i dzieła sztuki z materiałów takich jak poroże jelenia, kość i kość słoniowa. Znanym przykładem jest Wenus z Waldstetten, która należy do przenośnych dzieł sztuki tej kultury. Tworzyli również symbole falliczne, odkryto ich ponad sześćdziesiąt. Znane epoka kamienia łupanego malowidła jaskiniowe pochodzą z tego okresu, takie jak te z jaskiń Lascaux i Altamira, w których zwierzęta odgrywały znaczącą rolę. Te dzieła sztuki oferują unikalny wgląd w ich życie i światopogląd. Kultura magdaleńska rozprzestrzeniła się na dużą część Europy Zachodniej.

Podczas ostatniego zlodowacenia, które trwało do około 12 000 p.n.e., duże obszary Europy były pokryte lodowcami i dlatego niezamieszkalne. Szacuje się, że wówczas na całym kontynencie żyło zaledwie od 5 000 do 130 000 ludzi. Te populacje koncentrowały się w stosunkowo małych obszarach zamieszkalnych, zwanych refugia, takich jak północna Hiszpania i południowa Francja z okresu solutrejskiego oraz półwysep Apeniński z epoki epi-gravettiańskiej.

Po zakończeniu epoki lodowcowej, te grupy zaczęły ponownie zasiedlać Europę podczas mezolitu lub środkowego epoka kamienia łupanego. Obecnie są określane jako Zachodni Łowcy-Zbieracze (WHG).