Uzyskaj wygląd: europejscy szamani

W tym blogu łączymy trzech różnych europejskich szamanów. Ale zanim to zrobimy, przyjrzymy się szamanizmowi w kontekście europejskim i wymienimy kilka pułapek i możliwości

Słowo „szaman” pochodzi od rosyjskiego słowa "шаман" (šamán), które z kolei pochodzi od słowa "samán" z języka tunguskiego Ewenkijskiego. W okresie kolonialnym zachodni kolonizatorzy nazywali każdego rodzimego „pogańskiego” kapłana, którego napotkali, szamanem. W ten sposób ten termin stał się słowem zbiorczym o negatywnym zabarwieniu. Ponadto prawdopodobnie żaden lud nie nazywał praktykującego duchowe czynności lub swoich kapłanów szamanem. Słowo szaman nie było również używane w naszych tradycjach pogańskich i nie ma proto-indoeuropejskiego pochodzenia.

Do niedawna niemal każdy Europejczyk był chrześcijaninem (praktykującym lub nie). Chrześcijaństwo w dużej mierze określa nasze prawa i normy społeczne. W Europie obecnie trwa wielkie poszukiwanie naszej pierwotnej tożsamości (pogańska renesans).

Podczas tych poszukiwań grozi nam niebezpieczeństwo rzutowania naszego współczesnego światopoglądu i wybierania kultur i tradycji, które idealizujemy. Możemy w ten sposób nieumyślnie przejąć tradycje rdzennych kultur spoza Europy i następnie przypisać je jako europejskie. To nazywa się zawłaszczeniem.

Ważne jest, aby tego unikać, aby nie obrażać rdzennych ludów i ludów z religią naturalną, które często padały ofiarą współczesnego kolonializmu. 

Szaman jest pośrednikiem w animistycznym świecie między ziemskim a światem duchów, za pomocą zmienionych stanów świadomości. Istnieją różne cechy szamanizmu, które nie są takie same na całym świecie. Poniżej znajduje się ogólne podsumowanie. Szaman jest opisywany jako on/jego, ale w większości religii indo-europejskich zazwyczaj była to kobieta. 

Kosmiczne regionys nieba, ziemi i zaświatów są połączone ze sobą centralną osią: drzewem świata, drzewem życia lub axis mundi. Pochodzenie drzewa świata, grecko-rzymskiego axis mundi, nordyckiego Yggdrasil, wedyjskiego Ashvattha, staroperskiego Gaokerena jest tajemnicą, która zasługuje na osobny blog. Zwłaszcza, że drzewo życia występuje zarówno w mitologiach nie-indo-europejskich, jak i indo-europejskich.

Poprzez wprowadzenie się w ekstazę, dusza szamana opuszcza jego ciało, nie umierając. Następnie może podróżować wzdłuż drzewa życia odwiedzając różne kosmiczne regionys. Robi to w różnych celach, takich jak uzdrawianie, wróżbiarstwo, zdobywanie wiedzy i prowadzenie dusz zmarłych do zaświatów. Ten trans jest jedną z najważniejszych cech szamana.

Szaman jest magiem i uzdrowicielem, ale nie każdy mag lub znachor jest szamanem. Jest władcą ognia, dzięki któremu może przejść z 'człowieka' na 'ducha' (spirit). Pomyśl o halucynogennych ziołach znalezionych w grobie völvy z Fyrkat.

Jego pierwsze podróże często wiążą się z rozpadem lub rozrywaniem jego ciała oraz ponownym wzrostem jego organów i wnętrzności. W tradycji Jakutów z północnej Syberii szaman jest niesiony przez gigantycznego orła do drzewa życia, a gdy dojrzeje, jest rozrywany, pochłaniany przez złe duchy i ponownie odbudowywany przez ptaka, a podobne motywy występują częściej w północnej Azji. Orzeł miałby być ojcem pierwszego szamana lub jego nauczycielem.

Tematyka mistrzostwa nad ogniem, regeneracji i orłów pojawia się również w micie o greckim tytanie Prometeuszu, który ukradł ogień bogom i dał go ludziom. W ramach kary został przykut w Tartarze, podziemnym świecie, gdzie za dnia orzeł wyjadał mu wątrobę, która ‘s nocą odrastała.

Szamani mają również innych duchowych pomocników, którzy pojawiają się w formie zwierzęcia, takiego jak niedźwiedź, wilk, jeleń, zając lub ptak, w tym gęś, orzeł, sowa i kruk, zwłaszcza wśród szamanów syberyjskich i ałtajskich.

W późnym paleolicie i mezolicie, od około 15 000 lat temu, żyli łowcy-zbieracze. Byli nomadami, a później w niektórych obszarach pół-nomadami. Żyli w grupach po 10-12 dorosłych, plus dzieci. Głównie zdobywali pożywienie poprzez polowanie, łowienie ryb i zbieractwo. Uprawiali również kilka roślin i mieli kilka zwierząt domowych. Aby tak żyć, mała grupa ludzi potrzebowała dużo ziemi. 

Żyli z naturą, jako część natury. Musieli zrozumieć pory roku, pogodę, zwierzęta i krajobraz, aby nie umrzeć z głodu. Instynktownie prawdopodobnie rozumieli więcej o naturze niż my, współcześni ludzie. Dzięki tej więzi ich światopogląd był silnie animistyczny, zakładając, że naturalne obiekty, zjawiska, a nawet miejsca posiadają duchową esencję lub świadomość.

Ich trudne życie musiało być jak najbardziej pragmatyczne, podobnie jak ich religia. Widzieli duchowość i magia w naturze i porach roku. Ich otoczenie stanowiło podstawowy dla ich bogów, którzy odgrywali ważną rolę w zmianach w naturze i cyklu życia i śmierci. Bogowie, którzy dawali życie, dawali również śmierć.

Społeczeństwo nie było hierarchiczne. Wszyscy byli równi, również mężczyźni i kobiety byli sobie równi. Dzielenie się było niezbędne. Prawdopodobnie nie znali również hierarchii wśród bogów. Duchy czy bogowie żyli razem z nimi. Ich celem było lepsze zrozumienie natury i określenie miejsca człowieka. Łowcy-zbieracze składali również ofiary bogom i dawali dary grobowe. 

Od 8.000-7.500 p.n.e. Wczesni europejscy rolnicy (EEF) zamieszkiwali Europę, będąc odgałęzieniem anatolijskich neolitycznych rolników (ANF). 

Jedna grupa rolników wyruszyła z regionu Dunaju na północ. Specjalizowali się w hodowli bydła i uprawie pszenicy orkiszowej, samopszy i grochu na ziemiach lessowych l i migrowali z jednego obszaru lessowego l do drugiego. Obecnie nazywa się to kulturą ceramiki wstęgowej lub kulturą ceramiki wstęgowej liniowej, ze względu na zdobienia ich ceramiki.

Inna grupa rolników rozprzestrzeniła się przez Morze Śródziemne na zachód, do Bałkanów, Włoch i na Półwysep Iberyjski. Nazywa się to kulturą Cardial-impresso, ponieważ ich ceramika była stemplowana muszlami (cardium edulis).

W obszarze, gdzie rolnicy po raz pierwszy weszli do Europy, w żyznej dolinie Dunaju, społeczności pozostały osiedlone. Jest to również nazywane Starymi Europą. To społeczeństwo rozwinęło wczesne osady miejskie, które były wielokrotnie większe niż jakiekolwiek inne na świecie w tamtym czasie. Jest znane z licznych ceramicznych figurki kobiet. To interpretowano jako znak, że neolityczne społeczeństwo było matriarchalne, ale nie ma dowodów na potwierdzenie tego. Dzięki produkcji wysokiej jakości ceramiki w Starej Europie, gdzie piece musiały być rozgrzewane do wysokich temperatur, społeczeństwo po raz pierwszy rozwinęło unikalną umiejętność topienia miedzi i obróbki złota.

Łowcy-zbieracze i wczesni rolnicy żyli obok siebie przez tysiące lat. W Europie Środkowej i Zachodniej łowcy-zbieracze wtopili się w społeczności rolników między 5.000 a 4.500 p.n.e. Można to zaobserwować w DNA późniejszych neolitycznych populacji. W niektórych regionachs, takich jak Skandynawia i obszar bałtycki, łowcy-zbieracze utrzymywali się nieco dłużej, zanim całkowicie wtopili się w społeczeństwa rolnicze.

Światopogląd neolitycznych rolników różnił się znacznie od łowców-zbieraczy. Ich główne źródło utrzymania polegało na uprawie roślin i hodowli bydła. Budowali statki, którymi mogli żeglować wzdłuż wybrzeży Europy i tworzyli ogromne monumenty, takie jak Stonehenge. Rozwinęli hierarchiczne społeczeństwo i dostosowali do niego swoją religię. 

Rytualny kalendarz życia neolitycznego obracał się wokół zbiorów; ludzie tamtych czasów czcili bóstwa związane ze zbożem, modlili się i składali ofiary za dobre zbiory oraz organizowali święta w sezonie zbiorów.

Powstała arystokracja, która również przejęła przewodnictwo nad wyrażeniami religijnymi. Szamanizm prawdopodobnie coraz bardziej stawał się domeną elity.

Również rolnicy epoki kamienia byli animistyczni i postrzegali naturę jako źródło swojej religii. Zdobiono ich świątynie wężami, ptakami i lwami, a także czcili zmiany pór roku (równonoce). Tworzyli figurki Wenus , co mogło być kontynuacją tradycji z paleolitu. Oprócz figurek bogini matki, w mniejszym stopniu, znaleziono także wotywne figurki z symbolami fallusa i w formie zwierząt.

Zachodni Stepowi Pasterze (WSH), którzy mówili najwcześniejszą wersją języka indoeuropejskiego, osiedlili się w Europie około 3500 p.n.e. Możliwe, że zostali zmuszeni do migracji z Pontyjskich stepów do Europy i Azji przez zmiany klimatyczne i nauczyli się pasterskiego trybu życia od swoich zachodnich sąsiadów, Starej Europy epoki miedzi, którą już wcześniej wspomnieliśmy.

Ta ludność Jamna była pół-nomadyczna i przemieszczali się ze swoimi stadami z pastwiska na pastwisko. Jeździli na koniach, znali, podobnie jak neolityczni rolnicy, miedź, ale eksperymentowali także z brązowy. Uprawiali rośliny, ale hodowla zwierząt (szczególnie bydła) była głównym źródłem utrzymania. Ta społeczność była mobilna, hierarchiczna i bardziej brutalna niż neolityczni rolnicy. W końcu wszystko mogło zostać odebrane w nocy.

Społeczeństwo proto-indoeuropejskie było silnie związane z przysięgami. Pasterze i wojownicy przysięgali wierność większym wojownikom i byli częścią band wojennych, które kradły bydło od wrogich plemion i chroniły własne. Na ogromnych równinach stepów kluczowe było wzajemne zaufanie w przypadku kradzieży bydła lub wypadków. Gościnność również była fundamentalnie ważna. 

Ich struktura społeczna znacznie różniła się od struktury neolitycznych rolników. Dlatego ich religia również była inna. Zachodni stepowi pasterze byli silnie dharmatyczni, a ich religia natury i moralne przekonania to odzwierciedlały.

W dharmie każda jednostka ma moralne i etyczne obowiązki oraz odpowiedzialności. Są one oparte na uniwersalnych prawach i porządku, które regulują naturę i ludzką egzystencję.

Na przestrzeni wieków zachodni stepowi pasterze mieszali się z neolitycznymi rolnikami, którzy już wcześniej zmieszali się z myśliwymi-rybakami Europy. Czasami wiązało się to z przemocą i mieszaniem z rdzenną ludnością. Jak oba ludy w różnych obszarach stały się jednym, wciąż jest przedmiotem badań i debat.

Ta ludność indoeuropejska rozprzestrzeniła się więc po całej Europie, ale także do Persji i Indii. Ich kultura stanowiła ważny podstawowy kultury Celtów, Germanów i Wikingów, Rzymianie i Grecy, Bałto-Słowianie, Persowie i Wediowie.

Możemy wywnioskować informacje o religii indoeuropejskiej na dwa sposoby: poprzez rekonstrukcję języka praindoeuropejskiego na podstawowy z jego języków potomnych (językoznawstwo porównawcze i historyczne) oraz porównując religie ich ludów potomnych.

Struktura społeczna wymienionych grup ludności była zasadniczo inna. Jednak ich religie prawdopodobnie były do siebie bardzo podobne i wzajemnie się wpływały. Nie było wielkiej inwazji, w której jedna kultura wymordowała drugą. Rolnicy neolityczni przejęli zwyczaje od łowców-zbieraczy, a zachodni stepowi pasterze przejęli zwyczaje od neolitycznych rolników. Wszystkie trzy kultury zlały się ze sobą, przy czym kultura indoeuropejska była najbardziej dominująca.

Wszystkie trzy nie rozróżniały między świeckim a duchowym. Wszystkie trzy były silnie animistyczne i wyrażały to poprzez traktowanie miejsc w naturze jako świętych i czczenie pewnych zwierząt za ich szczególne cechy.

Widziały, że drzewa i rośliny rosną z nasion, które wkładały do ziemi. Oczywiście, dlatego też grzebały swoich zmarłych członków rodziny, wierząc, że ich dusza odrodzi się. Składały ofiary i dawały dary grobowe.

Wiedziały, kiedy zmieniają się pory roku, kiedy nadchodzi czas na magiczną przemianę natury. Prawdopodobnie znały gwiazdy i czciły księżyc i słońce.

Już od paleolitu ludzie tworzyli figurki kobiet z wyolbrzymionymi genitaliami. Ta tradycja przetrwała aż do epoka brązu. Czcili kobietę za jej płodność i ochronę. Czcili ojca, który dał życie matce ziemi, z której pochodzi całe życie. Prawdopodobnie neolityczni rolnicy i pasterze stepowi mieli podobną opowieść o stworzeniu świata.

Wszystkie trzy kultury, które stworzyły podstawowy dla indo-europejskiego pogaństwa, pierwotnie wyznawały animistyczną religię przyrody, której ślady są widoczne aż do współczesności. Porównawcza lingwistyka również pokazuje, że imiona indo-europejskich bogów i bogiń mają swoje korzenie w animistycznej religii przyrody. 

Patrząc na (współczesne) plemiona łowców-zbieraczy na świecie, widzimy, że są one niemal zawsze szamańskie. 

Indo-europejscy bogowie, tacy jak nordycki bóg Odin, który poświęcił się dla wiedzy, oraz grecki tytan Prometeusz, mają cechy mitologiczne, które można uznać za szamańskie.

Wiele indo-europejskich religii ma odpowiednik drzewa życia.

Kapłani przepowiadali przyszłość, praktykowali magia i czcili bogów poprzez ekstazy w sposób, który można uznać za szamański. 

W tym blogu stworzyliśmy różne interpretacje tego, co postrzegamy jako europejskiego szamana. Staraliśmy się jak najmniej czerpać z kultur pozaeuropejskich i jak najwięcej odnosić się do źródeł wizualnych i tekstowych. Jednakże, te kompozycje nie są w 100% rekonstrukcjami historycznych strojów. Po prostu nie ma wystarczających dowodów na to. Oryginalnie, ubrania szamana były narzędziem do duchowych podróży, różne źródła pogańskich rytuałów historycznych wykazują tutaj wyraźne oznaki. To przyjęliśmy jako punkt wyjścia dla naszych szamanów.

W tej kompozycji nie staramy się stworzyć 100% historycznej rekonstrukcji mezolitycznego szamana. Mezolityk, czyli środkowy okres kamienia, trwał w Europie od około 10.000 do 5.000 p.n.e.

Próbujemy tutaj zbudować most między tym, co było historycznie noszone, a tym, co jest obecnie dobrze użyteczne, i jesteśmy zainspirowani pięknymi szamańskimi nakryciami głowy z angielskiego Star Carr, z około 9.000 p.n.e..

W Star Carr znaleziono 21 czaszek jeleni, które zostały tak obrobione, aby mogły być używane jako nakrycia głowy. W innych miejscach w Europie również znaleziono takie nakrycia głowy z rogów, jak rogi z Biesdorf w Niemczech.

Malowidła jaskiniowe w grocie w Addaura na Sycylii przedstawiają mezolityczny rytuał ofiarny. Szamani dokonują w nim ofiary z człowieka. Są nadzy i noszą maski, między innymi w formie ptasiej głowy, podczas gdy tańczą. Na malowidle widać także, jak dzikie zwierzęta pasą się w stadach. 

Prawdopodobnie ofiary z ludzi były aktem czystej desperacji. Dokonywano ich w momentach katastrof, w tym przypadku możliwe, że dzikie zwierzęta się wycofały i plemię prawdopodobnie nie miało już co jeść.

Z tego malowidła jaskiniowego wnioskujemy, że zarówno mężczyźni, jak i kobiety mogli być szamanami w mezolicie. Widzimy, że szamani od Sycylii po Wielką Brytanię nosili rytualne maski i widzimy, że szamani podczas tych rytuałów, poza ich duchowymi maska, czasami byli nadzy. 

Z figurek Wenus można wywnioskować, że w epoka kamienia łupanego czczono przede wszystkim boginię matkę. Możliwe, że to głównie kobiety były pośredniczkami z boskością, ale nie jest to pewne.

W tym zestawieniu ubraliśmy modela w futrzany płaszcz. Jednakże, byłby to wiarygodny argument, aby rytuał przeprowadzać z obnażonymi piersiami lub całkowicie nago.

Wybraliśmy zielony spódnica, ponieważ ma on bezpośredni związek z kolor natury. 

Jeśli chcesz stworzyć bardziej mezolityczną kompozycję, możesz również wybrać całkowicie skórzany spódnica, ponieważ wówczas nie używano jeszcze wełny ani innych tkanin. 

Na zielony spódnica założyliśmy futrzany płaszcz. Zarówno płaszcz futrzany, jak i futrzana kamizelka podkreślają charakter, że odzież szamana jest narzędziem do duchowej podróży. 

Tacyt opisał, że germańskie kapłanki były boso podczas przepowiedni. Wydaje się to logiczne, ponieważ kapłanka lub szaman ma w ten sposób bezpośredni kontakt z ziemią (matką ziemią). 

Podarowaliśmy szamanowi dwie torebki. Może to być przydatne do przenoszenia przedmiotów lub ziół, które chcesz użyć podczas rytuału.

Drugi szaman jest inspirowany odynistycznym rytuałem tańca z włócznią, ceremonią, podczas której wzywano Odyna lub Wodana. Obrazy "Tancerzy z włócznią" są powszechne na germańskich artefaktach takich jak klamry i hełmy, przedstawiających tancerzy z nakryciami głowy, interpretowanymi jako kruki Odyna Huginn i Muninn. Jednym z najstarszych przykładów tego tańca są tancerze miecza z Flimlingoje w Danii, przedstawieni na srebrnych foliach z III wieku. Podobne sceny można znaleźć na artefaktach takich jak Gallehus-rogi i płyty Torslunda. Na rysunkach naskalnych z północnej epoka brązu, takie jak te z Järrestad i Kallsängen, już przedstawiają podobne szamanistyczne rytuały.

Tacyt opisał prawdopodobnie germańską tradycję tańca z młodzieńcami pomiędzy 'mieczami'. Ten rytuał ma związki z Berserkerami, Wilczymi Wojownikami i Proto-Indoeuropejskimi rytuałami wojennymi, i może być postrzegany jako rytuał szamanistyczny, ponieważ Odin w mitologii sam praktykował takie działania.

Tradycja rogatego tancerza z włócznią jest prawdopodobnie ściśle związana z indoeuropejskim rytuałem Kóryos (bandy wojenne). pasek podkreśla więź członka Kóryos z jego towarzyszami broni.

W tej aranżacji przyjęto założenie, że jest to germański rogat włócznia tancerz. Dlatego zdecydowaliśmy się na germańskie spodnie Thorsberg.

Do obuwia wybraliśmy Oseberg buty.

rogi oznaczają kruki Odyna/Wodana. Do tego celu użyliśmy drewnianego torc i przymocowaliśmy go do opaski na głowę. 

Trzecią szamanką, którą stworzyliśmy, jest starożytna nordycka völva. Te wieszczki były częścią przedchrześcijańskich tradycji szamanistycznych i zajmowały ważną pozycję w społeczeństwie wikingów.

Völva była znana ze swojej zdolności do przewidywania przyszłości i kontaktowania się z 'światem duchów'. Völva's przeprowadzały rytuały, często w stanie transu, i używały magicznych przedmiotów, takich jak kij, aby wzmocnić swoje moce. Odgrywały ważną rolę w przedchrześcijańskiej religii wikingów, gdzie doradzały zarówno zwykłym ludziom, jak i przywódcom. Po chrystianizacji Skandynawii stopniowo traciły na znaczeniu. Możliwe, że praktyki völva były wykorzystywane przez chrześcijaństwo jako pretekst do palenia czarownic. 

Ta völva nosi halbkę. Halbka była bardzo ważnym elementem odzieży w średniowieczu. Halby zapewniały, że sukienka brudził się wolniej. Dzięki temu nie trzeba było go często prać i dłużej zachowywał kolor.

Tacyt wspominał, że germańskie kapłanki zawsze nosiły białe suknie. Biały symbolizuje dziewictwo i czystość. Szczególnie białe woły i konie były ofiarowane bogom lub badane w celu przewidywania przyszłości. W tej kompozycji völva nosi białą sukienka z haftami, co wybraliśmy, aby podkreślić jej bogactwo.

Tacitus maakte melding dat Germaanse priesteressen tijdens het doen van hun ritueel blootvoets gingen. Dit kan kloppen, het contact dat de völva met de aarde maakt staat voor moeder aarde (Jörð ) of Freya. 

Völva nosi luksusową hangerok. hangerok była przymocowana do sukienka za pomocą broszki żółw. hangerok zapewnia dodatkowe ciepło i ochronę dla odzieży. Jednak jest przede wszystkim symbolem statusu, który często był bogato haftowany. Völva w tej kompozycji nosi niebieską hangerok z dekoracyjnymi haftami. 

O völva hangerok nosi broszki żółw. Broszki żółw były dla kobiet wikingów ważnym symbolem statusu. Biżuteria i przedmioty, które kobiety wikingów nosiły na swoich broszkach tarcza, stanowiły ważną część ich bogactwa.

Często do tarcza broszek dołączane są przedmioty takie jak grzebienie lub zestawy do pielęgnacji paznokci. Te przedmioty mogą być luksusowo zdobione. Bogowie (kosmos) symbolizowali piękno i strukturę. Dlatego nie można było zbliżać się do bogów nieumytym lub zaniedbanym. Ważne było, aby być czystym i nosić piękne ubrania przed uczestnictwem w rytuale. Rytualne obmycia były powszechne, chrześcijanie wywiedli z tego chrzest i wodę święconą. Średniowieczne źródła wspominają, że wikingowie myli się częściej niż przeciętnie. Ten zwyczaj można wciąż dostrzec u Hindusów w Indiach.

Różdżka była najbardziej charakterystycznym przedmiotem völvy. Nadal nie jest jasne, jak völvys używały swoich różdżek. Szacujemy, że są one związane z seiðr (magia). Ta kij symbolizuje dla nas naturę, w której nasza indoeuropejska religia pogańska ma swoje źródło i odgrywa centralną rolę. Wiele grobów völvys zawierało stalowe różdżki. 

Noże były oczywiście używane głównie jako przedmioty użytkowe. Jednak w kontekście völvy, noże mogą być również używane do składania ofiar krwi (blót). Zwierzęta były rytualnie zarzynane, a następnie ich wnętrzności były badane pod kątem nierówności lub znaków, na podstawie których völva mogła dokonywać przepowiedni. 

 W misa blót boli składano płynne ofiary bogom. Te misy mogą być bogato zdobione. Bogowie rządzą kosmosem, który symbolizuje strukturę i piękno. Dlatego piękne rzeczy są ważne. Ta luksusowa misa blót boli zawdzięcza swoją nazwę krwi ofiarowanych zwierząt, która była w niej prezentowana. Ale także mleko lub, jeszcze bardziej luksusowo niż ofiara ze zwierząt, miód pitny był ofiarowany bogom za pomocą misy blót boli. 

torque ma proto-indoeuropejskie pochodzenie. Torques, pierścienie przysięgi i opaski na ramię symbolizowały składanie przysięgi. (Społeczność proto-indoeuropejska była silnie związana z przysięgami). Często celtyccy wojownicy są przedstawiani z torque. Znaleziono luksusowe złote torques, ale zasada jest taka sama z drewnianym lub stalowym torque. Zarówno Celtowie, Wikingowie, Rzymianie, jak i Indoirańczycy nosili torques.  

Völva nosi wikingowską torbę przy swoim pasek, która może być używana do przechowywania na przykład ziół leczniczych lub ziół, które pomagały jej wprowadzić się w trans i odbyć duchową podróż. 

Oprócz broszki żółw i zwolenników, ta völva ma również bransolety wikingów. Bransolety mogły być używane jako środek płatniczy.