De tweehander, Zweihänder

De Zweihänder, ook bidenhänder, Zweihandschwert of Flamberge genoemd, zijn zwaarden die hoofdzakelijk in centraal- en oost- Europa tijdens de Renaissance werden gebruikt. 

Zweihänder zwaarden ontwikkelden zich uit de langzwaarden van de Late Middeleeuwen en werden het kenmerkende wapen van de Duitse Landsknechten vanaf de tijd van keizer Maximiliaan I (overleden 1519) en tijdens de Italiaanse Oorlogen van 1494–1559. Het Goliath Fechtbuch (1510) toont een tussenvorm tussen langzwaard en Zweihänder.

Dit was de laatste fase in de trend van het maken van zeer grote zwaarden, een trend die begon in de 14e eeuw en eindigde in de 16e eeuw. In zijn ontwikkelde vorm kreeg de Zweihänder het hanteerkarakter van een stangenwapen in plaats van een zwaard vanwege zijn grote formaat en gewicht, waardoor het meer slagkracht en een groter bereik had. Daarom werd het niet in een schede gedragen, maar over de schouder, zoals een piek of hellebaard.

De Zweihänder is een tweehandig zwaard dat is ontwikkeld vanuit het 15e eeuwse langzwaard, maar duidelijk anders is. Zoals bij middeleeuwse zwaarden bestaan er verschillende varianten tweehanders. Deze zijn vooral kenmerkend door hun langere grip waardoor ze met een of twee handen kunnen worden gehanteerd. 

De Zweihänder had een zogenaamde Fehlschärfe (een ongeslepen, stomp gedeelte) aan de onderkant van de kling, dat soms met leer was omwikkeld. Hierdoor kon de rechterhand voor de pareerstang geplaatst worden (duim richting pareerstang) om een vorm van halfzwaard technieken uit te kunnen voeren. Dit was vooral handig bij een gevecht tegen paalwapens en bood de mogelijkheid om deze af te pareren. De Bolognese schermmeester Achille Marozzo uit de 16e eeuw laat deze grip specifiek zien in zijn technieken tegen paalwapens. Voor de Fehlschärfe was de kling voorzien van zogenaamde parierhaken, ook parierdornen genoemd (een soort van tweede pareerstang) om bij een wapenbinding het vijandelijke wapen eerder op te vangen. Dit gaf betere bescherming van de voorste hand en meer controle over het wapen van de tegenstander.

De grip is hier meestal vier handbreedten of langer en vaak in het midden door een verdikking in twee delen verdeeld. De pommel is relatief klein en meestal peervormig. De pareerstang is naar de punt toe gebogen en heeft naast ovale parieringen vaak spiraalvormige versieringen. Het dwarsprofiel is meestal rond. De kling is breed met een middenrib, parallelle snijkanten en naar de punt toe gebogen parierdornen.

De Italiaanse variant is het Spadone a due mani, of kortweg Spadone. Kenmerkend is het eenvoudigere grip en de rechte pareerstang met ruitvormig dwarsprofiel. De naar de punt toe smaller wordende kling heeft vaak één of meerdere holle lijnen en de parierdornen zijn rechte driehoeken. Aanvankelijk leek het Spadone nog sterk op een gewoon tweehandig zwaard, waaruit het rond de 16e eeuw ontstond. 

Net als traditionele zwaarden waren Zweihänders voorzien van een pommel, grip en pareerstang. Meestal was de pareerstang aanzienlijk breder als die van andere zwaarden. Deze diende om vijandelijke houwen of zelfs paalwapens mee te kunnen pareren. Zweihänders waren 140 cm tot wel 170 cm lang, met een kling tot wel 120 cm lang. Ze wogen 4 tot 6 kg. 

Tweehandige zwaarden ontstonden in de 14e eeuw als reactie op verbeterde lichaamsbepantsering. Ze beleefden in de late Middeleeuwen een grote bloei en werden steeds langer, totdat in de Renaissance de algemeen bekende Zweihänder in gebruik kwam. Ze werden vooral gebruikt door Landsknechten onder keizer Maximiliaan I. Waarschijnlijk was de grote reikwijdte van een Zweihänder voordelig tegen piekeniers, hellebaardiers, lansdragers en bereden tegenstanders.

Landsknechten die getraind waren met de Zweihänder kregen in het laatmiddeleeuwse Duitsland van de Marxbroeders (Marxbruderschaft) het meesterbrevet van het lange zwaard, kregen dubbel soldij en werden daarom vaak Doppelsöldner genoemd. Volgens onderzoek stonden ze meestal achter de piekdragers opgesteld en gingen pas echt het gevecht in wanneer de piekformaties al op elkaar waren gebotst. Op deze manier hadden ze een soortgelijke taak als de Zwitserse hellebaardiers of de Spaanse targier, namelijk het gevecht voortzetten nadat de vijandelijke formatie was doorbroken. Tegelijkertijd vormde een afdeling Doppelsöldner met Zweihänders de bescherming van de vlaggen.

De Zwarte Band van Duitse huurlingen (actief in de jaren 1510–1520) had 2.000 tweehandige zwaardvechters in een totale sterkte van 17.000 man. Zweihänder-dragers vochten zowel samen met als tegen piekformaties.

In deze garde-functie bleef de Zweihänder behouden, ook toen hij vanaf het einde van de 16e eeuw geleidelijk uit de handgevechten verdween. De Zweihänder ontwikkelde zich tot sier- en paradewapen voor lijfwachten, dat steeds minder bedoeld was voor daadwerkelijke gevechten.

Ook tijdens de Dertigjarige Oorlog en de hele 17e eeuw werden Zweihänders nog gebruikt, maar steeds minder vaak en meestal voor speciale taken. Nog in 1711 beschrijft de Venetiaan Giuseppe Colombani het schermen met de grote Zweihänder, wat tegen die tijd al als ouderwets kon worden gezien.

Tegenwoordig worden in de Zwitsers Garde twee Zweihänders gebruikt bij de beëdiging van nieuwe rekruten. De in Duitstalige gebieden gebruikte Zweihänder, voornamelijk door Landsknechten, werden ook slachtschwerter genoemd. 

Het tweehandig vlammenzwaard wordt in het Duits aangeduid als Flammenschwert (letterlijk "vlamzwaard"). Deze zwaarden lijken sterk op de Zweihänders, het enige verschil is het ontwerp van de kling. Het ontwerp van de kling is decoratief, maar ook functioneel, omdat het onaangename trillingen veroorzaakt bij het pareren ervan. Toch is de golvende kling niet effectiever bij het snijden dan een rechte. Een voordeel ten opzichte van zwaarden met een rechte kling is dat hij de kracht van een slag beter kan verdelen en daardoor minder snel breekt. Het kon ook de tegenstander in een duel intimideren en hen mogelijk ontmoedigen om de kling vast te grijpen. Net als andere Zweihänders werden ze in de 16e eeuw gebruikt door de Landsknechten.

De Bolognese Marozzo leert in zijn Opera Nova van 1536 traditiegetrouw het duel Spadone tegen Spadone, maar toont ook in beperkte mate technieken tegen stangenwapens. De wapens zijn hier al schouder- tot kinhoog, maar hebben nog geen parierringen. Vanaf het midden van de 16e eeuw reikt het Spadone al tot aan de kruin. In latere schermscholen van Italiaanse meesters zoals Giaccomo DiGrassi (1570) en Francesco Alfieri (1653) wordt duidelijk dat het gebruiksdoel verschoven is en dat de Zweihänder/het Spadone vanaf het einde van de 16e eeuw een wapen voor speciale taken is, met name tegen meerdere tegenstanders in de strijd of voor lijfwachten.

Op het Iberisch Schiereiland is de lokale variant het Montante. Dit lijkt meer op de Italiaanse Zweihänder, maar is over het algemeen iets korter en lichter. De pareerstangen zijn meestal rond en de parierdornen, indien aanwezig, zijn klein. Ook het Montante had een gespecialiseerd gebruik, vooral door lijfwachten die zich vaak tegen een overmacht moesten verdedigen. In tegenstelling tot lichtere klingen werd het Montante veelvuldig in doorlopende cirkelbewegingen gebruikt. Een van de belangrijkste werken over het Montante is van Diogo Gomes de Figueyredo uit 1651.

In Schotland was in de Highlands de Claymore als tweehandige zwaardvariant populair, in de Lowlands het langere Slath sword, dat meer leek op een slachtschwert en voorzien was van zijringen of een schelpvormige kling.

Als Aziatische tegenhangers van de Zweihänder kunnen het Japanse Ōdachi en het Chinese tweehandige shuangshou jian worden gezien.

In tegenstelling tot kortere zwaarden, zoals de Katzbalger of het Zwitserse degen, werd de Zweihänder zonder schede over de schouder gedragen, vergelijkbaar met een hellebaard.

In het Fries Museum in Leeuwarden wordt een 2,13 m lange en 6 kg zware Zweihänder tentoongesteld, die aan de krijger Pier Gerlofs Donia zou hebben toebehoord.