Inhoudsopgave
Er zijn verschillende verklaringen over de oorsprong van de naam katzbalger: één verklaring is dat het komt van de gewoonte om een zwaard zonder schede te dragen, alleen vastgehouden door een kattenvel (in het Duits betekent Katze “kat” en Balg het vel of de vacht van een dier). Of een dergelijke gewoonte daadwerkelijk heeft bestaan, is omstreden.
Het woord katzbalger betekent letterlijk “kat villen” of “kattengevecht”. Deze naam verwijst naar de manier waarop het wapen werd gebruikt: wanneer een Landsknecht te dicht bij een tegenstander stond of wanneer het gevecht in handgemeen overging, kon hij dit zwaard trekken, omdat de lange tweehander of piek op korte afstand niet effectief waren vanwege hun lengte en gewicht. Hij trok zijn katzbalger, een zwaard dat zeer snel te hanteren was. Zodra de Landsknecht dit wapen uit de schede haalde, was duidelijk dat het duel gewelddadiger zou worden en dat geen van beiden genade zou tonen – een echt “kattengevecht”. De katzbalger was een van de laatste echte ‘arming swords’ en verwees kenmerkend naar het rijke verleden van de ridderlijke zwaarden.
Samenstelling van de katzbalger
De katzbalger is het “korte” zwaard van de Landsknecht, gemaakt om mee te houwen. Soms wordt het zwaard ook een Doppelsöldner genoemd.
Het woord “kort” is in sommige gevallen misleidend: terwijl een gewone katzbalger tussen de 50 en 100 cm lang was, waren er ook exemplaren met een kling van 1,20 meter lang die een grip hadden vergelijkbaar met die van de tweehander. Meestal is de katzbalger kort, maar er bestonden ook langere modellen, minder vaak maar zeker niet zeldzaam.
De katzbalger heeft meestal een brede kling van 50 tot 80 cm lang die is voorzien van meerdere bloedgoten om het gewicht te reduceren. De kling heeft twee snijvlakken en een afgeronde punt. Meestal hebben ze een eenvoudige maar praktische grip en een S-vormige pareerstang. De S-vormige pareerstang beschermde de landsknecht tegen het houwen van vijandelijke wapens, maar maakte hem kwetsbaar voor steken. Rond 1570 veranderde de vorm van de handgrepen. Vanaf ongeveer 1590 werd de kling langer en kregen de handgrepen een mand. Ze werden beïnvloed door de Italiaanse Schiavona, die later ook de katzbalger verving.
Rond het einde van de 16de eeuw kwam er een eind aan het Landsknechten tijdperk. Hiermee eindigde ook het gebruik van de katzbalger. Dit was de periode dat vuurwapens definitief de overhand kregen.
Originele exemplaren zijn tegenwoordig te zien in het Klingenmuseum in Solingen, het British Museum in Londen en het Historisch Museum in Dresden.
