Het Federschwert

Het federschwert (verenzwaard)  is een type oefenzwaard dat werd gebruikt in de Fechtschulen (schermscholen) van de Duitse renaissance. Dit type bestond al sinds minstens de 15e eeuw, maar werd pas in de 16e eeuw breed ingezet als standaard oefenwapen. Rond deze tijd raakte de rapier in opkomst terwijl het langzwaard en bastaardzwaard in onbruik raakte. Het federschwert combineert beide tradities. Rond deze tijd werden duels met de rapier uitgevochten. 

Het federschwert is hoofdzakelijk bekend uit de vele vechtboeken, vooral die van Paulus Hector Mair en Joachim Meyer. Het wapen bleef in gebruik in zulke schermscholen tot ver in de 17e eeuw, en in sommige gevallen zelfs tot ver in de 18e eeuw. Het federschwert was ontwikkeld met uitsluitend als doel de schermsport, deze wapens werden nooit op het slagveld of als verdedigingswapen gebruikt zoals bij de messer en rapier het geval was.

De oorsprong van de naam Feder voor deze zwaarden is niet helemaal duidelijk. Het Duitse woord Feder betekent “veer” of “pen”, maar vanaf de 17e eeuw werd het ook gebruikt voor metalen veren (ongeveer in dezelfde tijd dat de naam voor het oefenzwaard opkwam, mogelijk daardoor beïnvloed). De term Fechtfeder lijkt verbonden met de naam van de Federfechter – oftewel “veer-schermers” – een gilde of broederschap van schermers die in 1570 in Praag werd opgericht. Mogelijk ontstond de term Federschwert voor het oefenzwaard in de late 16e eeuw als een spottende bijnaam voor het wapen dat door de Federfechter werd gebruikt. Hun rivalen, de Marx Brothers, een ander schermersgilde, zouden hen hebben uitgelachen met de opmerking dat ze “met pennen schermden” in plaats van met echte wapens. Ook werd verwezen naar het beeld van geleerden die beter waren in “vechten met de pen” dan in echt vechten. Johann Fischart maakte in zijn werk Gargantua (1575) al de vergelijking tussen dit oefenzwaard en een pen die met bloed schreef. De term Federschwert is een moderne herinterpretatie.

Het Federschwert bestaat uit een zeer dunne, ronde kling met een grote ricasso (het stompe deel boven de grip) en een zware pommel en pareerstang. Hierdoor heeft het hetzelfde gewicht en balanspunt als een echt zwaard, en voelt het ook hetzelfde aan in gebruik. Deze bijzondere constructie zorgt er bovendien voor dat het “slagpunt” van het zwaard theoretisch voorbij de punt ligt. De punt van een Federschwert was afgerond en mogelijk bedekt met een leren hoes om steken in training gevechten veiliger te maken, al is daar geen direct historisch bewijs voor.

In de 21e eeuw is de productie van het Federschwert herleefd voor gebruik bij sparren en competities binnen de beweging voor historische Europese krijgskunsten (HEMA). Sommige HEMA-groepen geloven dat bepaalde historische federschwerten grepen hadden die geleidelijk dunner werden, al wordt dit niet altijd toegepast bij moderne reconstructies. Ook de Schilden (klingvangers) van moderne replica’s verschillen sterk: van platte vierkante tot dubbel-gekromde Parierhaken. Sommige hebben een grip die in de vorm van een slingerende “S” zijn gemaakt, en andere zijn zo’n vijf centimeter verlengd. De pommelvormen variëren eveneens: van klassieke bollen en veelvlakken tot schijven zoals bij éénhandige zwaarden, maar meestal druppel- of eivormen.