Zdobądź wygląd: Samhain, celtyckie halloween, kobieta

Wszyscy wiemy, że współczesne Halloween przywędrowało z Ameryki i że to święto ma swoje korzenie w irlandzkim samhain. Ale co to oznacza w szerszym indo-europejskim kontekście? Co te święta mówią o naszej formie kultu przodków? W tym blogu staramy się umieścić samhain, poprzednika Halloween, w szerszym kontekście. 

Indo-europejski pogaństwo to dharmatyczna religia naturalna; mówimy o dharmatycznym, ponieważ istniały przepisy i zasady, które utrzymywały i wspierały kosmiczny porządek. 

W tym ważną rolę odgrywają przodkowie. Przez tysiące lat Proto-Indo-Europejskie ludy grzebały wysoko postawionych zmarłych w kurhanach. Na stepach te wzgórza były widoczne z daleka. Były to miejsca święte, które podkreślały status przodka. Plemiona, które były przeważnie nomadyczne, regularnie wracały do tych miejsc, aby składać ofiary na cześć przodków. Osoby pochowane w tych kurhanach były również personifikacją półmitycznych przodków plemienia. Ich bohaterskie czyny i osiągnięcia były przekazywane i czczone przez pokolenia. Ich czyny zostały uwiecznione w  bardycznych tradycjach oralnych ludu. Ludy pochodzenia indo-europejskiego, takie jak Grecy, Rzymianie, Germanie, Celtowie, Bałtosłowianie, Indo-Irańczycy, Indo-Ariowie, utrzymywały tę tradycję. 

W tym kontekście musimy rozumieć germańskie álfablót, celtyckie samhain i słowiańskie dziady.

Wszystkie te święta mają jedną wspólną cechę: upamiętnianie zmarłych przodków. Mogą to być zarówno własni przodkowie, jak i przodkowie mityczni plemienia lub klanu. Kult przodków jest bardzo ważnym zwyczajem w kulturach indo-europejskich. Łączy naród i tworzy więź honoru i dumy. 

Samhain to święto celtyckie, które rozpoczyna się wieczorem 31 października. Celtycki dzień zaczynał się o zachodzie słońca, a nie o wschodzie, jak to jest obecnie. Święto oznaczało koniec sezonu żniwnego i początek zimy.

Niektóre neolityczne grobowce korytarzowe w Wielkiej Brytanii i Irlandii są ustawione w linii z wschodem słońca w czasie Samhain, co może wskazywać na znacznie starsze pochodzenie tego święta. 

31 października przypada mniej więcej w połowie drogi między równonocą jesienną a przesileniem zimowym. Jasny sezon przechodzi w ciemny sezon, gdzie zima jest symbolem śmierci. Po Samhain rozpoczyna się dziki pościg w kierunku Yule (przesilenie zimowe), po czym światło (życie) powraca na ziemię. 

W Samhain czczono przodków i składano ofiary na ich grobach. Mogli to być zarówno własni przodkowie, jak i pół-mitologiczni przodkowie plemienia. Okres ten uważano za czas, w którym zasłona między światem żywych a zmarłych (Innym Światem) jest cienka, co pozwalało duszom zmarłych zbliżyć się.

Noc Samhain nie była pozbawiona niebezpieczeństw. Ponieważ świat zmarłych znajdował się tuż obok świata żywych, podróżowanie między tymi światami było łatwiejsze. W mitologii staroirlandzkiej wyraźnie widać, że w podziemnym świecie żyły potwory i złe duchy, które podczas tej nocy mogły przechodzić do świata żywych. 

Samhain jest często wymieniane w irlandzkich manuskryptach i jest powiązane z ważnymi wydarzeniami w irlandzkiej mitologii. Historie te zostały spisane przez chrześcijańskich mnichów pomiędzy IX a XIII wiekiem. Prawdopodobnie były przekazywane ustnie przez setki lat wcześniej. Często teksty znane dzisiaj są kopiami wcześniejszych tekstów.

Z tej literatury możemy wywnioskować, że odbywały się festyny i wielkie zgromadzenia. Tochmarc Emire (X wiek) wymienia samhain jako pierwsze z czterech świąt sezonowych. Według Echtra Cormaic (XII wiek) Wysoki Król Irlandii (ard rí na hÉrenn) organizował co siódme samhain święto Tary, podczas którego ustanawiał nowe zasady, prawa i obowiązki. Święto było również momentem, w którym należało oddać część plonów swojemu panu, jak opisano w Lebor Gabála Érenn (XII wiek) w ekstremalnej wersji.

Takie zgromadzenia, podczas których zbierali się bohaterowie Irlandii, świętowano, pito i organizowano zawody, były popularnym tłem w opowieściach, ponieważ łatwo dochodziło do sporów, zawierano miłości, a wszyscy bohaterowie byli obecni w pełnej chwale.

Był to czas pokoju. W Táin Bó Cúailnge (XII wiek) kradzież bydła w Ulsterze rozpoczyna się podczas samhain, dnia, w którym nikt nie spodziewa się wojny.

Podczas samhain istoty z Innego Świata w świecie ludzi, jak opowiedziano w Macgnímartha Finn (XII wiek) i Acallam na Senórach (wczesny XIII wiek). Kurhany były postrzegane jako bramy do Innego Świata. W Dinnshenchas Móin Gai Glais Cúldub zabija kogoś w samhain i zostaje zabity w odwecie przez Gae Szkło. W Dunaire Finn samhain nie jest wspomniany, ale Cúldub wychodzi z kurhanu, aby ukraść bydło, a bohater Fionn go ściga. Rzuca włócznia w Cúlduba, który wpada do kurhanu. Kobieta zamyka drzwi kurhanu, a kciuk Finna zostaje przytrzaśnięty. Wkłada go do ust, aby złagodzić ból. Ponieważ jego kciuk był w Innym Świecie, Fionn zyskuje wielką mądrość, co może odnosić się do wiedzy przodków.

Z Echtra Neraí (X wiek) i Togail Bruidne Dá Derga (XI wiek) jasno wynika, że samhain był kojarzony ze śmiercią, nie tylko jednostek, ale całych populacji. W niektórych wersjach pierwszej opowieści Nera pozostaje długo w Innym Świecie i przekonuje swoich władców, przynosząc letnie kwiaty jako dowód.

Jak dokładnie przodkowie obchodzili samhain, pozostaje niejasne. Jednak poprzez badanie staroirlandzkich tekstów, indoeuropejskich wyrażeń moralnych, staroirlandzkiego prawa i wczesnonowożytnych obchodów, możemy dokonać rekonstrukcji.

W przeciwieństwie do germańskiego i skandynawskiego álfablot, prawdopodobnie cała społeczność brała udział w jednej dużej, centralnej uroczystości samhain, a święto nie ograniczało się do kręgu domowego. Możliwe, że raz na kilka lat organizowano większe święto samhain niż zwykle.

Mężczyźni i kobiety myli się i zakładali swoje najpiękniejsze ubrania, aby dobrze się zaprezentować. Udawali się na centralne miejsce, gdzie byli przyjmowani przez króla (rí) lub jego szlachtę (flaith). Gościnność i hojność były bardzo ważne, aby zapewnić status króla. Jeśli nie przyjmował gości zgodnie z ich statusem, mogło dojść do konfliktu i jego dobra reputacja była narażona na szwank. Goście otrzymywali jedzenie. Możliwe, że wymieniano również prezenty lub był to moment, w którym klienci wręczali dary swojemu panu.

Składano ofiary zmarłym, zarówno własnym zmarłym członkom rodziny, jak i mitologicznym przodkom. Ofiara prawdopodobnie była składana przez druida i króla, który również pełnił rolę duchową. Tym samym podkreślano i potwierdzano więź między przodkami, prawem, pięknem a plemieniem (túath).

O zmierzchu rozpalano dwa duże ogniska. Członkowie plemienia i bydło (bydło rogacizna) byli prawdopodobnie prowadzeni pomiędzy ogniskami jako rytualne oczyszczenie. We wczesnym okresie nowożytnym najpierw gaszono wszystkie ogniska, zanim ponownie je zapalano od centralnego ogniska radości.

Bardowie opowiadali historie i śpiewali pieśni o bohaterskich czynach przodków. Był to największy dar, jaki można było dać zmarłym: wieczna sława poprzez opowiadanie ich historii. Odbywały się zawody, takie jak rzut oszczepem i jazda konna.

Uczty były również okazją do zawierania umów biznesowych, na przykład do podziału pastwisk na następny rok. Możliwe, że król, czyli rí túaithe (król plemienia), lub wysoki król (ard rí) odczytywał nowe prawa zgromadzonym uczestnikom uczty. Prawdopodobnie wspierali go w tym jego sędziowie (brithemna), ponieważ król również nie stał ponad prawem. 

Takie spotkania plemienia były również miejscem, gdzie młodzież mogła się spotkać i nawiązywać kontakty, z których ostatecznie zawierano małżeństwa. W ten sposób święto zmarłych miało również wpływ na nowe życie. Ofiary rytualne musiały robić wrażenie na dzieci klanu. 

Prawdopodobnie wieczorem podczas Samhain zabawiano ich opowieściami o przerażających potworach, które z innego świata przybywały do świata żywych oraz o magia, która była obecna w kurhanach. Wkrótce, gdzieś pomiędzy Samhain a Yule, sami musieli wyruszyć na przygodę, aby odwiedzić zmarłych w ich kurhanach i zabrać ofiary jako dowód.

Stworzyliśmy stroje dla starożytnego irlandzkiego mężczyzny i kobiety z początku V wieku n.e. Postacie w tym blogu, które nazwaliśmy Conchobar i Gráinne, mają status bóaire, czyli wolnego rolnika. Conchobar posiada własny kawałek ziemi i wspólnie z sąsiadem ma parę wołów, którymi razem orzą swoją ziemię. Ponadto Conchobar posiada bydło, 6 krów, 15 owiec i ul. 

Żyli tuż przed wprowadzeniem chrześcijaństwa. Nie ma pisemnych źródeł z tego okresu, ale na podstawowy późniejszych tekstów możemy wiele zrekonstruować.

Para weźmie udział w rytuale Samhain, który jest wspólnie obchodzony w túath (klan/plemię) i jest prowadzony przez króla túath (rí túaithe).

Podobnie jak inni członkowie klanu, czekali na to cały miesiąc. Zebrali swoje ofiary, na przykład część zbiorów zboża, miód z uli, masło lub kawałek wieprzowiny. Wyższe kręgi ofiarowały bardziej obficie, prawdopodobnie całego (białego) byka, konia i miód pitny.

Aby zobaczyć strój Conchobara (mężczyzny) kliknij tutaj

Podobnie jak jej mąż, Gráinne pracuje na farmie, gdzie wspólnie dzielą odpowiedzialność za zarządzanie ziemią. Między Imbolc a Samhain jest okres intensywnej pracy na ziemi, co odzwierciedla cykliczny charakter życia rolniczego w starożytnej irlandzkiej społeczności. Jednak po Samhain nadchodzi cicha, martwa zima, czas odpoczynku i refleksji.

Podczas rytuału ofiarnego Gráinne odgrywa ważną rolę, składając ofiary przodkom w imieniu swojej rodziny. Chociaż nie możemy z całą pewnością powiedzieć, czy w starożytnym irlandzkim pogaństwie celtyckim, podobnie jak w germańskim pogaństwie, kobieta była głównie postrzegana jako katalizator między światem śmiertelników a bogami, możemy przypuszczać, że istnieją podobieństwa. Ponieważ obie religie prawdopodobnie są gałęziami pogaństwa indoeuropejskiego, oczekujemy, że kobiety w starożytnej irlandzkiej praktyce religijnej również odgrywały istotną rolę w rytuałach i komunikacji z boskością. Z kolei jej mąż Conchobar był patriarchą rodziny. 

Podczas rytuału Samhain Gráinne musiała odpowiednio złożyć ofiarę. W tym celu używała róg do picia, tradycyjnego przedmiotu pochodzącego od bydła. Bydło miało święty status wśród ludów indoeuropejskich, w tym Celtów. Pomyśl o wszystkich epickich staroirlandzkich opowieściach o kradzieżach bydła.

W innych kulturach indoeuropejskich, takich jak Grecy i Rzymianie, podobny rytualny róg nazywano rhytonem. Rogi do picia miały w tych społeczeństwach silne znaczenie rytualne i były często używane podczas ceremonii ofiarnych. Te przedmioty nie zawsze były wykonane z materiałów pochodzenia zwierzęcego rogi; czasami Rzymianie, Germanie i Wikingowie rogi do picia wykonywali je nawet z materiałów takich jak szkło. To podkreśla znaczenie i symboliczną moc róg do picia w ceremoniach religijnych i ofiarach

Podczas rytuału Gráinne nosi szal lub chusta na głowę, co jest ważnym znakiem, że zwraca się do bogów. Noszenie takich nakryć głowy nie było niezwykłe w starożytnym Rzymie i wśród Greków; zarówno mężczyźni, jak i kobiety używali szali i chust jako części swoich praktyk religijnych i kulturowych.

Ta tradycja zakrywania głowy została później przejęta przez religie abrahamowe, gdzie często była kojarzona z czystością i skromnością. Jednak w starożytnym społeczeństwie irlandzkim noszenie szala lub chusta na głowę podczas rytuałów nie miało związku z czystością kobiety. Zamiast tego symbolizowało głębsze duchowe połączenie i szacunek dla bogów.

Różnica między wczesnośredniowieczną sukienka a długą tunika jest niewielka. Dlatego Gaelowie Irlandzcy nazywali zarówno sukienka, jak i tunika léine. Te ubrania, w przeciwieństwie do późniejszych modeli, nie miały rękawów w kształcie worka i były proste w projekcie. Przykładem dość prostego léine jest ten Gráinne, styl często spotykany wśród zwykłej ludności. Luksus i wyrafinowanie léine były bezpośrednio związane ze statusem społecznym noszącego: im bardziej luksusowy materiał i wykończenie, tym bogatsza osoba, która go nosiła. Staroirlandzkie słowo "léine" wciąż istnieje we współczesnym gaelickim, gdzie słowo na T-koszula to T-léine.

Gráinne nosi chaperon. Jest to często używany element odzieży, który był noszony w całej Europie. Na przykład, oryginał z IV wieku został znaleziony na Orkadach w Szkocji. 

Najważniejszym elementem odzieży w staroirlandzkiej kulturze gaelickiej był brat, duży płaszcz, który noszono na léine. Brat można było nosić na różne sposoby, w zależności od sytuacji i potrzeb użytkownika. Kiedy Gráinne pracowała na polu, wsadzała brat pod swoje pasek, co pozwalało mu łatwo zdjąć płaszcz z szyi i nosić go wokół talii w ciepłe dni. Ta wygoda sprawiała, że brat był wielofunkcyjnym elementem odzieży. Z tej praktyki wywodzi się późniejszy szkocki belted plaid, poprzednik znanego szkockiego kilt. W ten sposób widzimy, jak odzież staroirlandzka wpłynęła na podstawowy późniejszego celtyckiego stroju w Szkocji.

Prawdopodobnie Gráinne nie nosiła obuwia. Ale gdyby nosiła obuwie, to nosiłaby wywrotki. 

Gráinne nosi pasek, który jest wyposażony w pętlę na pasek. Dzięki temu jest on przywiązywany do pasa, co jest metodą starszą niż klamry do pasków. Do pasek Gráinne nosi różne narzędzia, takie jak sierp, nóż użytkowy i nożyczki. Te przedmioty są używane na co dzień. 

Ponieważ rytuał odbywa się wieczorem, Gráinne niesie latarnię dla oświetlenia.