Uzyskaj wygląd: Samhain, celtyckie Halloween, mężczyzna

Wszyscy wiemy, że współczesne Halloween przybyło do nas z Ameryki i że to święto ma swoje korzenie w irlandzkim samhain. Ale co to oznacza w szerszym indo-europejskim kontekście? Co te święta mówią o naszej formie kultu przodków? W tym blogu staramy się umieścić samhain, poprzednika Halloween, w szerszym kontekście w przystępny sposób. 

Indo-europejski pogaństwo jest religią dharmatyczną religią natury; mówimy o dharmatycznym, ponieważ istniały przepisy i zasady, które utrzymywały i wspierały kosmiczny porządek. 

W tym kontekście przodkowie odgrywają ważną rolę. Przez tysiące lat proto-indo-europejskie ludy grzebały wysoko postawionych zmarłych w kurhanach. Na stepach te kopce były widoczne z daleka. Były to miejsca święte, które podkreślały status przodka. Plemiona, które były głównie nomadyczne, regularnie wracały do tych miejsc, aby składać ofiary na cześć przodków. Osoby pochowane w tych kurhanach były także personifikacją pół-mitologicznych przodków plemienia. Ich bohaterskie czyny i osiągnięcia były przekazywane z pokolenia na pokolenie i czczone. Ich działania zostały uwiecznione w bardycznych tradycjach ustnych ludu. Ludy pochodzenia indo-europejskiego, takie jak Grecy, Rzymianie, Germanowie, Celtowie, Bałtosłowianie, Indo-Irańczycy, Indo-Ariowie utrzymywały tę tradycję. W tym kontekście musimy widzieć celtyckie Samhain, słowiańskie Dziady oraz germańskie Álfablót. 

Wszystkie te święta mają jedną wspólną cechę: pamięć o zmarłych przodkach. Mogą to być zarówno własni przodkowie, jak i mitologiczni przodkowie plemienia lub klanu. Kult przodków jest bardzo ważnym zwyczajem w kulturach indo-europejskich. Łączy ludzi i tworzy więź honoru i dumy. 

Samhain to celtyckie święto, które rozpoczyna się wieczorem 31 października. Dzień celtycki zaczynał się o zachodzie słońca, a nie o wschodzie jak obecnie. Święto oznaczało koniec sezonu żniwnego i początek zimy.

Niektóre neolityczne grobowce korytarzowe w Wielkiej Brytanii i Irlandii są wyrównane z wschodem słońca w czasie Samhain, co może wskazywać na znacznie starsze pochodzenie tego święta. 

31 października przypada mniej więcej w połowie drogi między równonocą jesienną a przesileniem zimowym. Jasna pora roku przechodzi w ciemną, gdzie zima jest symbolem śmierci. Po Samhain rozpoczyna się dzika gonitwa w kierunku Yule (przesilenia zimowego), a potem światło (życie) powraca na ziemię. 

Podczas Samhain czczono przodków i składano ofiary przy ich grobach. Mogli to być zarówno własni przodkowie, jak i pół-mitologiczni przodkowie plemienia. Okres ten uważano za czas, w którym zasłona między światem żywych a zmarłych (Innym Światem) jest cienka, co pozwala duszom zmarłych zbliżyć się.

Noc Samhain nie była pozbawiona niebezpieczeństw. Ponieważ świat zmarłych leżał tuż obok świata żywych, podróżowanie między tymi światami było łatwiejsze. W mitologii staroirlandzkiej jasno wynika, że w zaświatach żyły potwory i złe duchy, które tej nocy mogły przedostać się do świata żywych. 

Samhain jest często wspominane w irlandzkich manuskryptach i jest związane z ważnymi wydarzeniami w irlandzkiej mitologii. Te opowieści zostały spisane przez chrześcijańskich mnichów między IX a XIII wiekiem. Prawdopodobnie były one wcześniej przekazywane ustnie przez setki lat. Często teksty, które są dziś znane, są kopiami wcześniejszych tekstów.

Z tej literatury możemy wywnioskować, że odbywały się święta i wielkie zgromadzenia. Tochmarc Emire (X wiek) wymienia samhain jako pierwsze z czterech świąt sezonowych. Według Echtra Cormaic (XII wiek) Wysoki Król Irlandii (ard rí na hÉrenn) organizował co siódme samhain święto Tara, podczas którego ustanawiał nowe zasady, prawa i obowiązki. Święto było także momentem, w którym należało oddać część plonów swojemu panu, jak opisano w Lebor Gabála Érenn (XII wiek) w ekstremalnej wersji.

Takie zgromadzenia, podczas których zbierali się bohaterowie Irlandii i świętowano, pito oraz organizowano zawody, były popularnym tłem w opowieściach, ponieważ łatwo dochodziło do sporów, zawierano miłość, a wszyscy bohaterowie byli obecni w pełnej chwale.

To był czas pokoju. W Táin Bó Cúailnge (XII wiek) kradzież bydła w Ulsterze rozpoczyna się w samhain, dniu, w którym nikt nie spodziewa się wojny.

Podczas samhain istoty z Innego Świata przybywały do świata ludzi, jak opowiedziano w Macgnímartha Finn (XII wiek) i Acallam na Senórach (wczesny XIII wiek). Kurhany były postrzegane jako bramy do Innego Świata. W Dinnshenchas z Móin Gai Glais Cúldub zabija kogoś w samhain i zostaje zabity w zemście przez pewnego Gae Szkło. W Dunaire Finn samhain nie jest wspomniane, ale Cúldub wychodzi z kurhanu, aby ukraść bydło, i jest ścigany przez bohatera Fionna. Rzuca włócznia w Cúlduba, który potyka się o kurhan. Kobieta zamyka drzwi do kurhanu, a kciuk Fionna zostaje przytrzaśnięty. Wkłada go do ust, aby złagodzić ból. Ponieważ jego kciuk był w Innym Świecie, Fionn zyskuje wielką mądrość, co może odnosić się do wiedzy przodków.

Z Echtra Neraí (X wiek) i Togail Bruidne Dá Derga (XI wiek) jasno wynika, że samhain było kojarzone ze śmiercią, nie tylko jednostek, ale całych społeczności. W niektórych wersjach pierwszej z tych opowieści Nera pozostaje długo w Innym Świecie i przekonuje swoich władców, przynosząc letnie kwiaty jako dowód.

Jak dokładnie przodkowie obchodzili samhain, pozostaje niejasne. Jednak poprzez badanie staroirlandzkich tekstów, indoeuropejskich wyrażeń moralnych, staroirlandzkiego prawa i wczesnonowożytnych obchodów możemy dokonać rekonstrukcji.

W przeciwieństwie do germańskiego i skandynawskiego álfablót prawdopodobnie cała społeczność brała udział w jednym dużym, centralnym święcie samhain, a święto nie ograniczało się do kręgu domowego. Możliwe, że co kilka lat organizowano większe święto samhain niż zwykle.

Mężczyźni i kobiety myli się i zakładali swoje najpiękniejsze ubrania, aby dobrze się zaprezentować. Udawali się na centralne miejsce, gdzie byli przyjmowani przez króla (rí) lub jego szlachtę (de flaith). Gościnność i hojność były bardzo ważne, aby zapewnić status króla. Jeśli nie przyjmował swoich gości zgodnie z ich statusem, mogło dojść do konfliktu, a jego dobre imię mogło zostać splamione. Goście otrzymywali jedzenie. Możliwe, że wymieniano się także prezentami, lub był to moment, w którym klienci dawali dary swojemu panu.

Składano ofiary zmarłym, zarówno własnym zmarłym członkom rodziny, jak i mitologicznym przodkom. Ofiara prawdopodobnie była składana przez druida i przez króla, który również pełnił rolę duchową. W ten sposób podkreślano i potwierdzano więź między przodkami, prawem, pięknem i plemieniem (túath).

Przy zapadaniu zmroku rozpalano dwa duże ogniska. Członkowie plemienia i bydło (krowy) prawdopodobnie przeprowadzano między ogniami jako rytualne oczyszczenie. We wczesnej nowożytności najpierw gaszono wszystkie ognie, zanim zostały ponownie rozpalone od centralnego ogniska.

Bardowie opowiadali historie i śpiewali pieśni o bohaterskich czynach przodków. Był to największy dar, jaki można było ofiarować zmarłym: wieczna chwała poprzez opowiadanie ich historii. Odbywały się zawody, takie jak rzut oszczepem i jazda konna.

Święta były również okazją do zawierania umów handlowych, na przykład w celu podziału pastwisk na następny rok. Możliwe, że król, czyli rí túaithe (król plemienia), lub wysoki król (ard rí) odczytywał nowe prawa zgromadzonym uczestnikom święta. Prawdopodobnie wspierali go w tym jego sędziowie (brithemna), ponieważ nawet król nie stał ponad prawem. 

Takie zgromadzenia plemienne były również miejscem, gdzie młodzież mogła się spotkać i nawiązywać kontakty, z których ostatecznie zawierano małżeństwa. W ten sposób święto zmarłych miało również wpływ na nowe życie. Rytualne ofiary musiały wywrzeć wrażenie na dzieci klanu. 

Prawdopodobnie byli zabawiani opowieściami o przerażających potworach, które przybywały z innego świata do świata żywych, oraz o magia, która była obecna w kurhanach. Wkrótce, gdzieś pomiędzy samhain a yule,  sami będą musieli wyruszyć na przygodę, aby odwiedzić zmarłych w ich kurhanach i zabrać ofiary jako dowód.

Stworzyliśmy stroje dla staroirlandzkiego mężczyzny i kobiety z początku V wieku n.e. Postacie w tym blogu, które nazwaliśmy Conchobar i Gráinne, mają status bóaire, czyli wolnego rolnika. Conchobar posiada własny kawałek ziemi i wspólnie z sąsiadem ma parę wołów, którymi razem orzą ziemię. Ponadto Conchobar posiada bydło, 6 krów, 15 owiec i ul. 

Żyli tuż przed wprowadzeniem chrześcijaństwa. Nie ma pisemnych źródeł z tego okresu, ale na podstawowy późniejszych tekstów możemy wiele zrekonstruować.

Para weźmie udział w rytuale Samhain, który jest wspólnie obchodzony w obrębie túath (klan/plemię) i prowadzony przez króla túath (rí túaithe).

Podobnie jak inni członkowie klanu, czekali na to przez cały miesiąc. Zebrali swoje ofiary, na przykład część zbiorów zboża, miód z ich uli, masło lub kawałek wieprzowiny. Wyższe kręgi ofiarowały bardziej obficie, możliwe, że całego (białego) byka, konia i miód pitny.

Kliknij tutaj, aby zobaczyć skład Gráinne (kobieta).

W V wieku staroirlandzcy mężczyźni prawdopodobnie nosili długą tunika, zwaną léine . Te ubrania, w przeciwieństwie do późniejszych modeli, nie miały kieszonkowych rękawów i były proste w konstrukcji. Przykładem dość prostego léine jest ten Conchobara, styl, który był powszechny wśród zwykłej ludności. Luksus i wyrafinowanie léine były bezpośrednio związane ze statusem społecznym noszącego: im bardziej luksusowy materiał i wykończenie, tym bogatsza osoba, która go nosiła. Staroirlandzkie słowo "léine" nadal istnieje we współczesnym gaelickim, gdzie słowo na T-koszula to T-léine.

W okresie léine starożytni irlandzcy mężczyźni nosili ionar, wierzchnią odzież porównywalną do kaftan, którą nosili germańscy i wikingowie w tym samym okresie. Ionar pełnił nie tylko funkcję praktyczną, zapewniając dodatkowe ciepło, ale podobnie jak léine, służył również jako symbol statusu. Bogactwo noszącego często było widoczne poprzez materiały i wykończenie ionar. W cieplejszych miesiącach, takich jak lato, léine mógł być noszony bez ionar.

Najważniejszym elementem odzieży w staroirlandzkiej kulturze gaelickiej był brat, duża płaszcz, którą noszono na léine i ionar. Ta obszerna płaszcz była wszechstronna i praktyczna, wystarczająco duża, aby służyć jako koc dla osób śpiących na otwartym polu. Brat można było nosić na różne sposoby, w zależności od sytuacji i potrzeb noszącego.

Kiedy Conchobar pracował na ziemi, wkładał swój brat pod pasek, dzięki czemu w ciepłe dni mógł łatwo zdjąć płaszcz z szyi i nosić wokół pasa. Ta łatwość użycia sprawiła, że brat był wielofunkcyjnym elementem odzieży. Z tej praktyki wywodzi się później szkocki belted plaid, poprzednik znanego szkockiego kilt. Dzięki temu widzimy, jak odzież staroirlandzkiej kultury wpłynęła na podstawowy późniejszej celtyckiej odzieży w Szkocji.

W V-wiecznej Irlandii prawdopodobnie noszono niewiele spodni. Gaelicka ludność Irlandii, a później także Szkocji, wolała nosić długą tunika, léine, zamiast spodni lub obuwia. Ten wybór można częściowo przypisać bagnistym warunkom krajobrazu, bogatego w torfowiska. W rezultacie pola były często mokre i błotniste. Unikanie spodni, owijki nóg lub obuwia ułatwiało szybkie osuszanie nóg, co było praktycznym dostosowaniem do lokalnych warunków. Ten zwyczaj utrzymywał się do XVII wieku.

Jednak w IX-wiecznej Księdze z Kells przedstawiono wojownika noszącego spodnie. Ten spodnie wykazuje silne podobieństwa do modelu znalezionego w Thorsberg w Niemczech. Sugeruje to, że występowała pewna wymiana kulturowa i wpływ, nawet w stylach odzieżowych różnych regionów. Na tę okazję daliśmy Conchobarowi spodnie, owijki nóg i obuwie, co nadaje jego postaci bardziej wszechstronny wygląd i odpowiada ikonografii tamtych czasów.

W staroirlandzkim społeczeństwie, podobnie jak w innych ludach indoeuropejskich, prawdopodobnie było zwyczajem, aby przed udziałem w świętym rytuale umyć się i założyć najlepsze ubrania. Bogowie panują nad kosmosem, który symbolizuje strukturę i piękno. 

torque ma pochodzenie proto-indoeuropejskie i pełnił rolę ważnego symbolu w różnych społeczeństwach. Torques, wraz z pierścieniami przysięgi i opaskami na ramię, reprezentują składanie przysięgi i zaciąganie zobowiązań. Jest to szczególnie istotne, ponieważ społeczeństwo proto-indoeuropejskie miało silną strukturę opartą na przysięgach, gdzie wierność i lojalność były kluczowe.

Celticcy wojownicy są często przedstawiani z torques, co podkreślało ich status i wierność. Odkrycia archeologiczne ujawniły luksusowe złote torques, ale istota torque pozostaje taka sama, niezależnie od tego, czy jest wykonana z drewno, stal czy metali szlachetnych. To ilustruje szerokość użycia torques w różnych kulturach. Zarówno Celtowie, Wikingowie, Rzymianie, jak i Indo-Irańczycy nosili torques, co podkreśla ich wspólne wartości kulturowe i moralne. Te ozdoby służyły nie tylko jako ornamenty, ale były również naładowane znaczeniem, związane z tożsamością, statusem i zobowiązaniami społecznymi. Być może pierścienie ślubne się z tego wywodzą. Conchobar jest bóaire (wolnym rolnikiem) i dlatego automatycznie należy do staroirlandzkiej klasy wojowników. torque reprezentuje jego lojalność wobec túath.

w tej kompozycji daliśmy Conchobarowi germański pasek z VI wieku. Takie pasy były powszechnie noszone w świecie germańskim i były nie tylko funkcjonalne, ale także estetycznie atrakcyjne. Ponadto mogły być handlowane jako produkt eksportowy, co podkreślało ich wartość i popularność w różnych kulturach.

W przypadku braku repliki staroirlandzkiego egzemplarza z V wieku, użyliśmy tego pasek jako praktycznego kompromisu. Chociaż nie odpowiada on dokładnie stylowi ubioru z czasów Conchobara, odzwierciedla regionalne wpływy i relacje handlowe, które istniały między ludami germańskimi a irlandzkimi. Podkreśla to dynamikę odzieży i mody w staroirlandzkim społeczeństwie oraz połączenia z szerszymi tradycjami indoeuropejskimi.

Podarowaliśmy Conchobarowi wczesną saks. To reprezentuje jego rolę w klasie wojowników túath. Możliwe, że Conchobar zdobył tę saks poprzez handel, co podkreśla wzajemne powiązania i wymianę kulturową między ludami germańskimi a irlandzkimi. Wybór germańskiej saks w reprezentacji Conchobara jest artystyczną interpretacją, która nie tylko podkreśla jego rolę wojownika, ale także dynamiczne relacje handlowe istniejące w tym okresie. Te elementy razem tworzą bogatszy obraz struktur społecznych i wojskowych w kulturze staro-irlandzkiej.

Najważniejszą broń Conchobara była niewątpliwie włócznia. Włócznie odgrywały centralną rolę w staroirlandzkim społeczeństwie i były nie tylko wojskowymi bronie, ale także symbolami statusu i gotowości bojowej. Staroirlandzki język zna ponad trzydzieści różnych słów na włócznia, co podkreśla wszechstronność i ważne miejsce tej broń w kulturze i wojskowości tamtych czasów.