Magiczne zadania völvy

W czasach wikingów völva pełniła różne funkcje religijne, które nie były pełnione przez zwykłe kapłanki lub przywódców kultów. Jej rola w tym społeczeństwie jest czasami nawet kontrowersyjna z powodu jej powiązań z erotyką. Tradycja völva doprowadziła później w chrześcijaństwie do palenia czarownic. Dlatego ważne jest, aby postrzegać jej role jako kamień węgielny społeczeństwa Wikingów.

Podobnie jak w przypadku religii greckiej i religii rzymskiej starożytni nordyccy bogowie nie poświęcali wiele uwagi indywidualnym sprawom śmiertelników. Ich rolą było utrzymanie kosmicznego porządku, co było dla bogów wieczną walką i misją. W tych religiach nie ma rozróżnienia między klasą kapłańską a arystokracją. Dla nas, współczesnych ludzi, może to brzmieć dziwnie. Ale zachowanie kosmicznego porządku było rolą bogów i arystokracji.

W literaturze staronordyckiej völva jest związana z różnymi zadaniami. Wszystkie te zadania pojawiają się w źródłach raz lub więcej razy. Obecnie rozróżniamy białe (dobrotliwe) i czarne magia (złośliwe magia), jednak nie wiadomo, czy takie rozróżnienie istniało już w czasach Wikingów. Oba wpływają na kosmiczny porządek i często nie jest jasne, czy jest to pozytywne czy negatywne. 

W kilku źródłach völva jest proszona o wpływanie na pogodę. 

Król Óláfr Tryggvason konsultuje się z seiðkona, aby wpłynąć na pogodę. Óláfr miał ją poprosić o zmianę wiatru, aby jego flota mogła korzystnie żeglować. 

W Orkneyinga saga opisano, jak seiðkona została zaangażowana do wywołania burzy, która mogła zatopić wrogie statki. 

Jednym z rytuałów völva był kveldriður, znany również jako nocna jazda lub koszmar. W Eyrbyggja saga opisano, jak wróg był odwiedzany we śnie, często napędzany miłością lub zazdrością. To nocne odwiedziny mogły wyrządzić ofierze poważne obrażenia lub nawet być śmiertelne.

Termin kveldriður pojawia się nawet w prawie, gdzie jest określany jako trollriður, co wskazuje na magiczne lub nadprzyrodzone pochodzenie. Zjawisko to było uważane za poważne zagrożenie i mogło powodować znaczny chaos. 

Interpretacja snów była jednym ze sposobów, w jaki Wikingowie przewidywali przyszłość. Różne przykłady tego są wymieniane w źródłach. Podkreśla się, że jeśli ktoś sam interpretuje swoje sny, istnieje ryzyko błędnych interpretacji, co może mieć katastrofalne skutki. Dlatego zalecano konsultację ze specjalistą, takim jak völva. Ta praktyka występuje m.in. w Völsunga-saga, Gísla saga Súrssonar i Eyrbyggja saga

Prawdopodobnie völva była zaangażowana w przepowiednie runiczne i magia. Rzymski pisarz Tacyt wspomina, jak Germanie „cięli losy” i rzucali je na białą chustę, aby przewidzieć przyszłość. Ta praktyka jest rzadko wspominana w sagach wikińskichs. W Njáls saga jest o tym wzmianka. Prawdopodobne jest, że symbole te dotyczyły run i prawdopodobnie völva lub inny specjalista rytualny był zaangażowany w te przepowiednie. 

Istnieje więcej literackich źródeł dotyczących rzeźbienia magicznych run, aby przynieść siłę, zdrowie lub pomyślność. W Saga o Ragnarze Lodbroku Aslaug zapisuje wiadomość runiczną na kiju, aby ostrzec swoich synów. To pokazuje, że zarówno kobiety, jak i mężczyźni mogli rzeźbić runy. W Gretti’s saga wspomina się, że Grettir pozostawia inskrypcję runiczną na kamień, co pokazuje, że wojownicy również potrafili korzystać z run. Niektóre źródła wspominają o wojownikach, którzy sami nanosili runy na swoje bronie lub na przedmioty. W Sadze o Njálu ostrzega się przed szkodami, jakie może wyrządzić błędne wyrycie run. Dziewczyna w tej sadze nie zostaje uzdrowiona, lecz wręcz przeciwnie, staje się bardziej chora. Potrzebny jest specjalista, aby cofnąć klątwę.

Przemiana była częstym zjawiskiem w mitologii nordyckiej i była szeroko stosowana. Bogini Freya jeździła na dziku, a w różnych sagach s wspomina się o völvas, które przybierają postać wilka.

W mitycznej opowieści o miodzie poezji Odin kilkakrotnie zmienia formę, a także Loki jest znany ze swoich przemian. Te przemiany mogą być związane z praktykami szamańskimi, gdzie praktykujący często nosił zwierzęce atrybuty, takie jak pióra, maski lub nakrycia głowy.

Na gobelinie z Oseberg prawdopodobnie przedstawiono dwie völvas noszące zwierzęce maski, co dodatkowo wzmacnia związek z rytuałami szamańskimi.

Völva jest w źródłach tylko raz powiązana z uzdrawianiem. Nie jest jasne, czy völva się tym zajmowała.

W sagachs zdarza się kilka razy, że völva jest proszona o poradę przy decydowaniu, kiedy stoczyć bitwę. Działo się to zarówno wśród Germanów, jak i Wikingów.

Znanym przykładem jest Heiðr, völva z Völuspá, która jest powiązana z wywoływaniem wojny i niepokojów między ludźmi. Również w Hrólfs saga kraka wspomniana jest wróżbitka doradzająca królowi w sprawie wyniku walki.

Ponadto były przypadki, gdy völva nie tylko udzielała strategicznych porad, ale również była proszona o 'przebywanie' podczas bitwy. Oznacza to, że völva była fizycznie obecna za linią frontu, możliwie w  transie, aby magicznie atakować wroga lub może prowadzić dusze poległych wojowników do zaświatów.

Przykładem tego jest sposób walki związany z kapłankami Alruna wśród Germanów, kobiecymi widzącymi i magami, którzy zarówno doradzali, jak i możliwie duchowo ingerowali w walkę.

Podobnie jak Odin, völva mogła rozmawiać ze zmarłymi, zwłaszcza z powieszonymi. Prawdopodobnie odbywało się to za pomocą doden-galdr (magicznego śpiewu zaklęć do budzenia lub konsultowania się ze zmarłymi). Ten zwyczaj przetrwał do XIII wieku.

Völuspá (Edda poetycka): W tym proroczym tekście opowiada się, jak Odyn budzi martwą völvę z jej grobu, aby uzyskać wiedzę o przyszłości. Jest to postrzegane jako forma nekromancji.

Baldrs Draumar (Edda poetycka): Odyn budzi martwą völvę z jej grobu, aby przesłuchać ją na temat śmierci Baldra. Pokazuje to, że konsultowanie się z umarłymi za pomocą magicznych zaklęć było znanym pojęciem.

Ynglinga saga (Heimskringla, Snorri Sturluson) opisuje, jak Odyn zdobywał swoją wiedzę, rozmawiając z duchami zmarłych, zwłaszcza z duchami powieszonych.

Tematem najczęściej kojarzonym z völvą jest wróżbiarstwo. Wróżbiarstwo nie było wyjątkowe, w różnych innych kulturach indoeuropejskich szeroko stosowano wróżbiarstwo. Pytanie brzmi, czy wróżenie polegało na ekstatycznych przepowiedniach, czy także na przekazywaniu wiedzy w celu wpływania na przyszłość. W źródłach staronordyckich były one zarówno szanowane, jak i traktowane z nieufnością.

W eddaicznym wierszu Hávamál ostrzega się przed völvą, która przepowiada dobre wieści ("völva vīlmaeli", 'przyjemne słowa völvy'). Inne teksty pokazują, że völvur często przepowiadają tylko korzystne wydarzenia i ukrywają nieszczęścia, co może tłumaczyć to ostrzeżenie.

W sadze Viga-Glúms Oddbjörg wędruje i przepowiada przyszłość, ale nie jest określana jako völva, lecz jako fróð ('mądra') i framsýn ('z dalekowzrocznością'). Tekst nie wspomina, jak völva zdobywa swoją wiedzę, a rytuały nie są explicite opisane. Jednak jej przyjęcie na gospodarstwach jest opisane jako zrytualizowane: stopień gościnności wpływa na charakter jej przepowiedni:

Saldis prosi o przepowiednię dotyczącą jej wnuków i chce, aby była pozytywna, 'zrób coś pięknego'. Oddbjörg odpowiada, że nie może dostrzec, czy coś dobrego czeka ich w przyszłości. Saldis narzeka, że po swojej gościnności zasługuje na lepsze traktowanie i prosi Oddbjörg o milczenie, jeśli nie może przepowiedzieć nic pozytywnego. Nawet grozi jej wyrzuceniem, jeśli przepowie coś negatywnego ("ef þú ferr með illspár"). Oddbjörg stwierdza, że jej przepowiednie nie zależą od przyjęcia, ale ostatecznie ujawnia swoje prawdziwe przeczucia: nieszczęście i śmierć dla chłopców.

Wróżbici byli najwyraźniej postrzegani jako prawdziwi przepowiadacze przyszłości, ale musieli cenzurować swoje wglądy. Może to mieć związek z wiarą, że ujawnienie losu faktycznie go urzeczywistnia. Choć nieufność wobec wróżbitów można tłumaczyć chrześcijańskim odrzuceniem pogańskich praktyk, nie wydaje się to być wystarczającym wyjaśnieniem, biorąc pod uwagę szersze kulturowe rozpowszechnienie tego tematu.

Inskrypcja runiczna na Björketorp-kamień (DR 360, Szwecja) może zawierać słowa upArAbA sbA, co zostało zinterpretowane jako 'mowa niekorzystna' — wskazówka, że przepowiednie były postrzegane jako potencjalnie szkodliwe.

Można by spekulować, że im lepsza gościnność, tym większa przyszłość, którą przewidywano, podobnie jak w poezji bardów. Dzięki temu możesz zwrócić się do swojej rodziny i mężczyzn, którzy są pod wrażeniem i chętnie pójdą z tobą na kampanię, aby dzielić się twoim sukcesem.

W sadze Ljósavetninga kobieta przebrana za mężczyznę używa topór w rytuale.

Była kobieta imieniem Þórhildr, Wdowa z Vǫðlar. Nadal była postrzegana jako völva. Guðmundr chciał z nią porozmawiać i powiedział:

"Jestem tu, aby dowiedzieć się, czy zostanie na mnie dokonana zemsta za śmierć Porleikra."

Þórhildr odpowiedziała:

"Wróć innym razem, gdy będę sama."

Jakiś czas później Guðmundr wrócił do jej gospodarstwa wcześnie rano. Znalazł ją na zewnątrz, ubraną w hełm i z topór w ręku. Była gotowa do wykonania rytuału. Podeszła do dużego kamień, uderzyła topór w wodę i powiedziała:

"Nie sądzę, aby ktoś miał się na tobie mścić."

Guðmundr zapytał:

"Czy możesz również dowiedzieć się, czy moi synowie są bezpieczni?"

Þórhildr odpowiedziała:

"To trudniejsze pytanie."

Następnie ponownie uderzyła w wodę i wypowiedziała zaklęcie. Woda stała się czerwony od krwi. Powiedziała:

"Myślę, że to oznacza, że jeden z twoich synów zginie. Ale nie wezmę na siebie więcej ciężaru, wykonując tego rodzaju zaklęcia."

Guðmundr uszanował jej słowa i nigdy więcej nie prosił jej o przepowiednie.

W sadze Erika tom 4 jest opowieść o völvie, która zostaje wezwana, aby przepowiedzieć wynik żniw. Na początku zimy głód grozi społeczności. Rolnik Þorkell musi znaleźć rozwiązanie i wzywa Þorbjörg, starą kobietę i wróżkę, na pomoc. Podróżuje ona zimą po gospodarstwach i jest zapraszana na rytualne uczty (veizla). Ludzie chcą znać swoją przyszłość lub plony na nadchodzący rok.

Þorbjörg przybywa do gospodarstwa Þorkella i przez dwa dni i noc wykonuje rytuały. Następnie zostaje odebrana przez posłańca z innego gospodarstwa. Rytuał pomaga społeczności uzyskać ukrytą wiedzę. Þorbjörg prowadzi rytuał i zarządza jego wykonaniem.

Po przybyciu Þorbjörg jest rytualnie przywitana. Þorkell prowadzi ją do specjalnego krzesła (hásæti), pokrytego piórami kurczaka, i wymienia mieszkańców domu. Otrzymuje specjalny posiłek z mlecznej owsianki i zwierzęcych serc, podany w specjalnym naczynia. Wydaje się to konieczne do jej pracy wróżbiarskiej.

Następnego wieczoru Þorbjörg otrzymuje niezbędne rzeczy do wykonania seiðr (wróżbiarstwa). Na tym etapie społeczność jest całkowicie oderwana od codziennego życia. Przewiduje, że głód się skończy, a wiosna przyniesie dobre zbiory. Odpowiada także na osobiste pytania.

Þorbjörg siedzi na podwyższonym krześle (hjallr), podczas gdy kobiety w kręgu wokół niej śpiewają. Pomaga jej Guðríðr, która mimo swojego chrześcijańskiego wyznania zna pieśni (varðlokkur) potrzebne do przepowiedni.

Rytuał pomaga społeczności podejmować strategiczne decyzje. Pokazuje, jak ważna była wiedza o przyszłości i jak ludzie próbowali ją wpływać.

Światopogląd Wikingów obejmował różne kwestie, na które nie odpowiadała wiara świecka. Na te pytania odpowiadały praktyki völvy. Chociaż źródła archeologiczne i literackie wiele mówią nam o społecznych zadaniach, które wykonywała völva, wciąż wiele nie wiemy. Na przykład: jak zadania völvy miały się do tych wykonywanych przez regularne kapłanki w różnych kultach staronordyckich? Czy można było rozróżnić różne typy völvys, które wykonywały różne zadania i miały różne specjalizacje?

W tych opowieściach völva pomaga ludziom poruszać się po życiu i usuwać lęki, jednocześnie sprawiając, że są bardziej pewni siebie w podejmowaniu decyzji. Strach i twarda rzeczywistość czyniły pracę völvy niezbędną. Podczas gdy przedstawiony światopogląd jest zupełnie inny od naszego współczesnego obrazu.

Nie możemy zapominać, że Wikingowie nie byli nadmiernie przesądni, ale völvas, podobnie jak Wyrocznie z klasycznego świata, musiały się najpierw udowodnić, zanim zyskały wiarę. Jak dziwne by nie brzmiały dla nas zadania völvy, prawdopodobnie wiemy o nich tylko wierzchołek antropologicznej góry lodowej.