Pogańska symbolika: krzyż słoneczny

Krzyż słoneczny jest prawdopodobnie jednym z najstarszych symboli religijnych na świecie. Ten symbol można znaleźć w kulturach rozproszonych po Azji, Europie i Ameryce Północnej. W tym blogu zagłębiamy się w pochodzenie i znaczenie krzyża słonecznego.

W XIX wieku mitologię często interpretowano przez pryzmat "symboliki słonecznej". Myśliciele tacy jak Max Müller i jego zwolennicy, zajmujący się studiami indoeuropejskimi, postrzegali symbole takie jak swastyka, triskelion i krzyż słoneczny głównie jako wyrazy kultu słońca. Od końca XX wieku naukowcy stosują jednak ostrożniejsze i bardziej zniuansowane podejście, jak zilustrowano w The Quest for Myth (1951) autorstwa Richarda Chase'a, w którym symbole mitologiczne umieszczane są w szerszych kontekstach kulturowych.

Ostrzeżenie o treści: Symbole takie jak krzyż słoneczny i swastyka zostały w XX wieku nadużyte przez nazistóws i później przez neonazistóws. Ten blog koncentruje się wyłącznie na historycznym i kulturowym tle krzyża słonecznego i zdecydowanie odcina się od ideologii związanych z narodowym socjalizmem.

Poprzez umieszczenie tego symbolu we właściwym kontekście, mamy nadzieję uwydatnić jego bogatą i zróżnicowaną historię.

Dokładne pochodzenie krzyża słonecznego pozostaje niejasne, ale symbol ten wydaje się mieć podobne pochodzenie jak drzewo życia i swastyka. Te trzy znaki występują w różnych kulturach, od neolitycznych rolników w Europie po plemiona Ameryki Północnej i Azji.

Użycie krzyża słonecznego przez rdzenne plemiona w Ameryce Północnej może wskazywać na tradycję sięgającą ponad 12 000 lat wstecz, do epoki lodowcowej, kiedy przodkowie Indian migrowali przez Cieśninę Beringa z Azji do Ameryki. Niektórzy badacze podejrzewają, że krzyż słoneczny, podobnie jak drzewo życia, może mieć swoje źródło na stepach syberyjskich. Jednakże pozostaje to spekulacją.

Neolityczni rolnicy w Europie, żyjący około 8000 p.n.e., używali krzyża słonecznego w swojej sztuce i religii. Wykorzystywali symbol w kamiennych monumentach, prawdopodobnie aby uczcić przesilenia słoneczne. Dla tych wczesnych rolników pory roku i wpływ słońca były kluczowe dla ich egzystencji. Ruch słońca i równonoce odgrywały centralną rolę w ich religii natury. Jednakże jest prawdopodobne, że nie byli oni pierwszymi, którzy używali krzyża słonecznego.

U Proto-Indoeuropejczyków, nomadycznych pasterzy z Pontyjskich Stepów, krzyż słoneczny pojawia się regularnie. Używali go w rzeźbach naskalnych i brązowych dziełach sztuki, rozpowszechnionych w Europie i Azji. Również w ich religii słońce odgrywało centralną rolę, jako symbol kosmicznego porządku.

W mitologii ludów indoeuropejskich słońce często przedstawiane jest jako promienne koło, ciągnięte przez konia w rydwanie. Alternatywnym przedstawieniem jest statek słoneczny, znany również ze starożytnego Egiptu. Oba obrazy podkreślają podróż słońca przez niebo, motyw, który w wielu kulturach ma głębsze znaczenie.

W religii indoeuropejskiej centralne miejsce zajmował kosmiczny porządek. Słońce odgrywało w nim istotną rolę, ponieważ regulowało pory roku i wyznaczało przejście między dniem a nocą, życiem a śmiercią. Dlatego słońce stało się symbolem porządku, płodności i życia.

Ciemność natomiast oznaczała chaos i śmierć. Światło, z słońcem jako głównym źródłem, postrzegane było jako ucieleśnienie kosmicznej harmonii i witalności.

Różne bóstwa protoindoeuropejskie były kojarzone ze słońcem i innymi ciałami niebieskimi:

• *Seh₂ul (staronordycki Sól): bóg lub bogini słońca, który przynosi życie i utrzymuje porządek.
• *Meh₁not (staronordycki Máni): bóg księżyca, związany z cyklami czasu i rytmem natury.
• *H₂éwsōs (zachodniogermański Eostre): bogini jutrzenki, która przynosi światło poranka i symbolizuje początek nowego dnia.

Ci bogowie odzwierciedlali znaczenie ciał niebieskich w mitycznym i duchowym świecie Indoeuropejczyków. Ich ruchy postrzegano jako wyraz uniwersalnego, cyklicznego porządku, który wpływał na całe życie.

Krzyż słoneczny to potężny symbol, który występuje w różnych formach w prehistorycznej sztuce i mitologii. Od rysunków naskalnych w Alta, północnej Norwegii (4200-500 p.n.e.) po Epoka brązu sztukę na Bornholmie (1100-500 p.n.e.), krzyż słoneczny odzwierciedla znaczenie słońca w codziennym i duchowym życiu naszych przodków.

Na rycinach naskalnych w Alta słońce jest często przedstawiane z promieniującymi promieniami. Ponadto widoczne są znaki punktowe, małe okrągłe nacięcia, które mogą przedstawiać miesiące lub cykle księżycowe wokół przesilenia. W niektórych rycinach słońce jest podtrzymywane przez trójnożną konstrukcję, co mogło mieć praktyczną lub symboliczną funkcję.

W sztuce naskalnej Bornholmu przedstawiono pięć krzyży słonecznych. Te krzyże prawdopodobnie symbolizują codzienną podróż słońca po niebie. Krzyż można porównać do podziału zegara, gdzie 12 i 6 oznaczają najwyższe i najniższe położenie słońca.

Obrazy takie jak słynny wóz słoneczny z Trundholm Mose (1500-1300 p.n.e.) i ryciny na brzytwach z Neder Hvolris (900-700 p.n.e.) opowiadają historię podróży słońca. W ciągu dnia słońce porusza się po niebie, podczas gdy 's nocą podróżuje przez ciemność podziemia. Ten cykliczny ruch symbolizuje wieczne współdziałanie między światłem a ciemnością, życiem a śmiercią.

W późnym Epoka brązu krzyż słoneczny mógł zyskać nowe znaczenie. Wówczas nie był kojarzony jedynie z podróżą słońca, ale także z kołami, które miały ciągnąć słońce po niebie. Wóz słoneczny z Trundholm, znaleziony na Zelandii w Danii, ma sześć kół, każde z czterema szprychami, które silnie przypominają krzyż słoneczny. Chociaż koło jako wynalazek pojawiło się później niż sam krzyż słoneczny, ten projekt wzmocnił związek między słońcem a jego ruchem.

Wóz słoneczny z Trundholm Mose jest wyjątkowy w swojej szczegółowości, ale nie w koncepcji. W kurhanie w Jægersborg Hegn, północna Zelandia, znaleziono fragmenty podobnego wozu słonecznego, co sugeruje, że ten wóz słoneczny nie był unikalny.

Podczas Epoka brązu krzyż słoneczny był powszechnym symbolem w religijnych i artystycznych wyrażeniach Europy. Był przedstawiany w dziełach sztuki i przedmiotach kultury, odgrywając centralną rolę w duchowym życiu ludzi.

Szczególnym przykładem krzyża słonecznego jest "miniaturowy sztandar" z bursztynową wkładka, który przy przechodzącym świetle ukazuje kształt krzyża. Ten obiekt, datowany na okres nordycki Epoka brązu, znajduje się w Narodowym Muzeum Danii w Kopenhadze. Projekt krzyża słonecznego jako czteroramiennego koła wozu pojawia się w tym samym okresie w Skandynawii, Europie Środkowej, a nawet w Grecji. To szerokie geograficzne użycie jest wspierane przez ideogram Linearny B, który również przedstawia krzyż słoneczny.

Również w Wielkiej Brytanii i Irlandii krzyż słoneczny był obecny, zwłaszcza w kulturze pucharów dzwonowatych. Znakomitym znaleziskiem jest tarcza słoneczna z krzyżem słonecznym z ok. 2400 p.n.e., wykopana w Monkton Farleigh, Wiltshire. Ta tarcza, jedna z sześciu podobnych odnalezionych w Zjednoczonym Królestwie, była używana w czasie, gdy dodawano kamienie sarsen do monumentu Stonehenge.

Tarcza została odkryta w kurhanie, wraz z ceramicznym pucharem, krzemiennym groty i szczątkami dorosłego mężczyzny. Monkton Farleigh znajduje się nieco ponad 20 mil od Stonehenge, co sugeruje możliwe połączenie między krzyżem słonecznym a monumentalnymi budowlami tamtego czasu.

W Szwecji, w Tanum, odkryto ryty skalne z okresu skandynawskiego Epoka brązu (1800-500 p.n.e.). Te ryty przedstawiają tańczących mężczyzn z brązowymi topory, których torsys mają kształt krzyża słonecznego. To podkreśla religijne i rytualne znaczenie tego symbolu w tym okresie.

Tarcze słoneczne, często wyposażone w krzyże słoneczne, są artefaktami symbolizującymi słońce, niebo lub być może nawet kosmos. Te wyjątkowe obiekty były regularnie wrzucane do torfowisk jako ofiary dla bogów.

Wiele tarcz słonecznych odnajdywano w parach i często zawierały dwa małe otwory, które umożliwiały ich przymocowanie do odzieży. Były częściowo wykonane ze złota, tworzywo symbolizującego słońce przez swój błyszczący, słoneczny kolor. Użycie złota podkreślało święty i wyniosły status tych obiektów.

Odkryto wiele różnych dysków słonecznych, z kilkoma wyróżniającymi się przykładami:

• Dysk z Nebry: Ten słynny dysk, datowany na ok. 1800-1600 p.n.e., był używany przez kulturę Unetice. Jest inkrustowany złotymi symbolami przedstawiającymi ciała niebieskie, takie jak słońce, księżyc i gwiazdy. Dysk dostarcza wglądu w wiedzę astronomiczną i duchowe przekonania tamtych czasów.
• Rozprzestrzenienie na Wyspach Brytyjskich: Dyski słoneczne znaleziono w różnych miejscach, w tym:
  • Walia: 1 egzemplarz
  • Szkocja: 6 egzemplarzy
  • Irlandia: 21 egzemplarzy
  • Anglia: 5 egzemplarzy

Podobne dyski odkryto również w Bretanii i na wyspie Man, co wskazuje na szersze rozprzestrzenienie się tej symboliki w Europie Zachodniej.

Znalezienia na terenach torfowisk sugerują, że dyski słoneczne były ofiarowane bogom. Może to wskazywać na głębokie duchowe połączenie między ludźmi a słońcem, które było czczone jako źródło życia i symbol kosmicznego porządku.

Celtycki bóg piorunów Taranis wykazuje silne podobieństwa do staronordyckiego boga Thora i proto-indoeuropejskiego boga *Perkʷūnos. Podobnie jak jego mitologiczni odpowiednicy, Taranis jest kojarzony z grzmotem i błyskawicą, ale także z charakterystycznym symbolem: kołem.

Koło od wozu, często z sześcioma lub ośmioma szprychami, odgrywało centralną rolę w ikonografii Taranisa. Rzymscy pisarze, tacy jak poeta Lucanus, identyfikowali go nawet jako "boga koła." Na celtyckich monety koło jest regularnie przedstawiane, a na słynnej kadzi z Gundestrup znajduje się panel z półkołem, w którym widoczne jest osiem szprych.

Od Średniowiecza Epoka brązu koła były również używane jako obiekty religijne. Te symboliczne koła służyły jako wota i odgrywały rolę w praktykach rytualnych. Były umieszczane w świętych miejscach, takich jak sanktuaria Alesii, wrzucane do rzek takich jak Sekwana, zakopywane w grobach lub noszone jako amulety.

Koła mogły symbolizować ruch ciał niebieskich, cykl pór roku lub kosmiczny ład, tematy s ściśle związane z boską mocą Taranisa.

W europejskim pogaństwie można znaleźć bogatą różnorodność krzyży słonecznych, od starych symboli po nowoczesne interpretacje. Jednym z najbardziej znanych krzyży słonecznych w tradycji słowiańskiej jest ośmioramienny Kolovrat. Chociaż dokładne pochodzenie tego symbolu jest niejasne i niepewne jest, czy pierwotnie był używany jako krzyż słoneczny, często jest kojarzony z cykliczną podróżą słońca.

Neopogańskie krzyże słoneczne można postrzegać jako kontynuacje tradycyjnych wzorów używanych już przed Epoka brązu. Wskazuje to na ciągłość w używaniu symboliki słonecznej, chociaż nowoczesne warianty często zawierają nowe interpretacje i znaczenia.

Oprócz krzyży słonecznych istnieją inne motywy, które mogą przedstawiać podróż słońca:

• Wzory spiralne: Te pojawiają się już od neolitu i mogą być interpretowane jako odniesienie do cyklu słońca lub kosmicznej energii.
• Triquetry: Chociaż ten symbol często jest kojarzony z symboliką słoneczną, ta interpretacja w dużej mierze opiera się na spekulacjach z XIX wieku. Dowody na pierwotne znaczenie triquetry są ograniczone.

Swastyka to inny stary symbol, który może być równie stary jak drzewo życia i krzyż słoneczny. Ten znak, wraz z syberyjskimi plemionami, mógł przekroczyć do Ameryki podczas epoki lodowcowej.

Chociaż swastyka w Europie jest silnie związana z reżimem nazistowskim i z tego powodu zyskała negatywne konotacje, w innych częściach świata pozostaje świętym symbolem. W Epoka brązu swastyka była szczególnie popularna i często używana w sztuce, takiej jak mozaiki rzymskie i germańskie. Te mozaiki ukazują estetyczną i duchową wartość, jaką znak ten kiedyś miał, niezależnie od późniejszego politycznego znaczenia.

Het zonnekruis is ook in het christendom opgenomen, waarbij het zich ontwikkelde tot het ringvormige kruis of kruis met nimbus. Dit symbool, dat vele varianten kent, stamt uit de vroege geschiedenis van het christendom en heeft zijn oorsprong in zowel religieuze als culturele tradities.

Het ringvormige kruis verschijnt in verschillende vormen binnen de christelijke kunst en architectuur, waaronder:

• De kruisvormige halo, geplaatst achter het hoofd van Jezus in afbeeldingen.
• Het Keltische kruis, prominent aanwezig op hoge stenen kruisen in Ierland en Groot-Brittannië.
• Het Koptische kruis, een belangrijk symbool binnen de Egyptische christelijke traditie.
• Ringvormige kruisen uit West-Frankrijk en Galicië, vaak te zien in oude kerken en monumenten.

De nimbus, geïnspireerd door de Romeinse overwinningskrans, werd al vroeg aan christelijke kruisen toegevoegd. Dit aureool werd tegen het einde van de 4e eeuw een onderscheidend element, met het Chi Rho-motief in een cirkel als een veelgebruikt symbool.

De kruisvormige halo, specifiek ontworpen voor afbeeldingen van de Heilige Drie-eenheid en in het bijzonder van Jezus, benadrukte zijn rol als de belichaming van de zon en het leven.

Vroege representaties van het ringvormige kruis zijn onder andere:

• Het Mausoleum van Galla Placidia (5e eeuw): Hier is het kruis te zien als een symbool van goddelijke triomf.
• De Crux Gemmata in de Basiliek van Sant'Apollinare in Classe (6e eeuw): Dit kruis, versierd met edelstenen, onderstreept de glorie van het christendom en de heiligheid van het kruis.

Het zonnekruis is niet van Proto-Indo-Europese origine, maar is net als de swastika en de levensboom een veel ouder symbool. De interpretatie van het zonnekruis is door de eeuwen regelmatig veranderd en aangepast aan de behoeften van de heersende religie. Tot vandaag de dag speelt het zonnekruis een belangrijke rol in zowel het Europees paganisme als bij het Christendom. 

Laat het zonnekruis tot je spreken als een tijdloos symbool van verbinding met onze voorouders en de kosmische orde, belichaamd door de onoverwinnelijke kracht van de zon. 

Ontdek in ons assortiment een verscheidenheid aan unieke voorwerpen met zonnekruis-motieven, elk doordrenkt met betekenis en geschiedenis: