Uzyskaj wygląd: Álfablót, Wikingowie Halloween, kobieta

Wszyscy wiemy, że współczesne Halloween przybyło do nas z Ameryki i że to święto ma swoje korzenie w irlandzkim samhain. Ale co to oznacza w szerszym indo-europejskim kontekście? Co te święta mówią o naszej formie czczenia przodków? W tym blogu próbujemy umieścić álfablót, germański/wikingowy odpowiednik, w szerszym kontekście w sposób przystępny. 

Indo-europejski pogaństwo to dharmatyczna religia natury; mówimy o dharmatycznym ponieważ istniały przepisy i zasady, które utrzymywały i wspierały (kosmiczny) porządek. 

W tym wszystkim przodkowie odgrywają ważną rolę. Przez tysiące lat Proto-Indo-Europejczycy grzebali wysoko postawionych zmarłych w kurhanach. Na stepach te kurhany były widoczne z daleka. Były to miejsca święte, które podkreślały status przodka. Plemiona, które były głównie koczownicze, regularnie wracały do tych miejsc, aby składać ofiary na cześć przodków. Ludzie, którzy leżeli w tych kurhanach, byli także personifikacją półmitycznych przodków plemienia. Ich bohaterskie czyny i osiągnięcia były przekazywane z pokolenia na pokolenie i czczone. Ich czyny zostały uwiecznione w bardycznych tradycjach oralnych ludu. Ludy pochodzenia indo-europejskiego, takie jak Grecy, Rzymianie, Germanie, Keltowie, Bałto-Słowianie, Indo-Irańczycy, Indo-Aryjczycy utrzymywali tę tradycję. 

W tym kontekście musimy dostrzec germańskie álfablót, celtyckie samhain i słowiańskie dziady.

Wszystkie te święta mają jedną wspólną cechę: upamiętnienie zmarłych przodków. Mogą to być zarówno własni przodkowie, jak i mityczni przodkowie plemienia lub klanu. Kult przodków jest bardzo ważnym zwyczajem w kulturach indoeuropejskich. Łączy ludzi i tworzy więź honoru i dumy. 

Niemal wszystkie kultury indoeuropejskie mają święta wokół 1 maja, przesilenia letniego, 31 października i przesilenia zimowego. Pogańskie święta pomiędzy nimi różnią się w różnych kulturach indoeuropejskich. 

Keltowie obchodzili samhain. W starożytnych Niemczech i Skandynawii prawdopodobnie obchodzono Álfablót, dosłownie: ofiara elfów.

Holenderskie słowo elf, angielskie elf, pochodzi z protogermańskiego *albiz. Pochodzi to prawdopodobnie z praindoeuropejskiego *h₂elbʰós, biały. W ten sposób jest daleko spokrewnione z łacińskim albus, ‘biały’ i prasłowiańskim *ȏlbǭdь, ‘łabędź’. Protogermańskie słowo pierwotnie oznaczało prawdopodobnie 'biały', być może jako eufemizm.

Pierwszymi, którzy używali terminu 'elf' w źródłach pisanych, byli Anglosasi, szczególnie w tekstach medycznych, takich jak Wið færstice i Bald's Leechbook. Wierzono, że elfy mogą powodować choroby zarówno u ludzi, jak i u bydła. Objawiało się to często ostrymi, wewnętrznymi bólami i problemami psychicznymi. To wierzenie przetrwało w okresie średnioangielskim.

Anglosasi uważali, że elfy używały magii bronie do wywoływania chorób, ale były również kojarzone z formą magia określaną jako sīden i sīdsa, podobną do staronordyckiego seiðr. 

Proza Edda z XIII wieku opowiada o dökkálfar i ljósálfar, ciemnych i jasnych elfach. Ljósálfar żyją w Álfheimr lub Ljósálfheimr, świecie często opisywanym jako jasny, przestronny i piękny. Był to jeden z dziewięciu światów nordyckiej kosmologii. Ljósálfar są opisywane jako istoty promieniujące światłem i pięknem. Chociaż Edda sama nie podaje wielu szczegółów dotyczących konkretnych czynów lub postaci wśród ljósálfar, często zakłada się, że przynosiły pozytywną energię i szczęście.

Dökkálfar mieszkali pod ziemią i byli czarni jak smoła. Mogli być podstawowy dla późniejszych krasnoludów.

W poetyckiej Eddzie wiersz Völundarkviða opowiada o Völundrze, álfa ljóði, 'księciu elfów'. Interesujące jest to, że tekst ten prawdopodobnie został wpłynięty przez staroangielską poezję.

Mistrz kowal Völundr i jego dwaj bracia zostają odwiedzeni przez trzy nadprzyrodzone kobiety w postaci łabędzi, możliwe walkirie. Żenią się, a po dziewięciu latach kobiety odchodzą. Gdy jego bracia wyruszają na poszukiwanie kobiet, Völundr zostaje schwytany przez sąsiedniego króla Níðuðra, który przecina mu ścięgna, aby go uwięzić. Dzięki podstępom Völundr potrafi się zemścić i uciec.

Elfy są często wspominane w aliteracyjnej frazie Æsir ok Álfar ('Æsir i elfy'), która była stałą formułą poetycką w takich kontekstach jak błogosławieństwa i przysięgi. Æsir byli główną grupą skandynawskich bogów, obok Vanir. Snorri Sturluson pisze w Eddzie poetyckiej, że Freyr, jeden z Vanir, otrzymał królestwo elfów Álfheimr. Możliwe, że Álfar byli jego poddanymi, Vanir, lub pomniejszymi bogami. Tak czy inaczej, byli ściśle związani z Æsir. 

To powiązanie z bogami widoczne jest również w staroangielskim wierszu Wið færstice i w germańskich imionach osobowych. W poezji skaldów słowo elf jest czasami używane w ten sam sposób co terminy określające bogów.

Völundr, kulawy kowal, ma paralele z grecko-rzymskim bogiem Hefajstosem/Hephaestusem. Podobną postać, boskiego rzemieślnika Kothar-wa-Khasis, można znaleźć w panteonie Ugarit, który nie jest indoeuropejski, ale został pod wpływem religii hetyckiej.

W irlandzkiej opowieści Serglige Con Culaind bohater Cú Chulainn rani ptaka z Innego Świata i potem choruje. To przypomina anglosaskie magia z sīden/sīdsa, i jest interesujące, że tutaj również kobiety z Innego Świata zamieniły się w ptaki wodne. Uważano, że Inny Świat znajduje się pod powierzchnią wody.

Jak postrzegano elfy w przeszłości, nie jest całkowicie jasne. Możliwe, że były bogami, lub granica między bogami a elfami była niewyraźna. Możliwe, że były posłańcami bogów, lub były symbolem dusz zmarłych.

W Skandynawii i prawdopodobnie w szerszym wczesnym świecie germańskim álfablót, ofiara dla elfów, była momentem, w którym prawdopodobnie wspominano przodków. Pod koniec października zbiory były zebrane, zwierzęta utuczone, i nadszedł czas, aby podziękować przodkom za to, co zrobili dla rodziny. Prawdopodobnie było to wykonywane, aby prosić Álfar o płodność, zarówno dla ziemi, jak i dla ludzi.

W wierszu Austrfararvísur norweski skald Sigvatr Þórðarson opisuje swoje negatywne doświadczenie z dniem świątecznym w Szwecji w 1019 roku, gdy był na misji dyplomatycznej do Västergötland. On i jego towarzysze musieli gdzieś przenocować i spodziewali się być gościnnie przyjęci, co było uważane za święte wśród ludów indoeuropejskich. Zostali odrzuceni w pierwszym gospodarstwie, a mieszkańcy powiedzieli, że miejsce jest święte. W drugim gospodarstwie zostali odesłani, a gospodyni powiedziała, że obawiają się gniewu Odyna i są zajęci ofiarą dla elfów.

Po kilku nieudanych próbach znalezienia schronienia, gdzie wszyscy mężczyźni z gospodarstw nazywali się Ölvir, dotarli do człowieka znanego jako najbardziej gościnny w regionie, ale nawet ten przyjął ich nieprzyjaźnie i nazwał siebie "strażnikiem siekiery". Sigvatr był rozczarowany gościnnością Szwedów i doszedł do wniosku, że jeśli ten człowiek był "najlepszy", to inni prawdopodobnie byli jeszcze gorsi.

W przeciwieństwie do irlandzkich świąt Samhain oraz blótów z Uppsali i Mære, álfablót odbywał się głównie w kręgu rodzinnym i rytuał był prowadzony przez kobietę z gospodarstwa domowego. Nic nie wiadomo o specyficznych rytuałach, ponieważ odbywały się one w domowym zaciszu i pozostawały tajemnicą dla świata zewnętrznego. Wydaje się również, że Odyn był wzywany, a gospodarz domu nazywany był Ǫlvir podczas wykonywania rytuałów. Pierwszy element Ǫlvir oznacza 'piwo', które ogólnie było ważnym elementem ofiar składanych przez północnych Germanów. 

Podobnie jak w przypadku innych form blótu, prawdopodobnie składano elfiom ofiary z jedzenia i picia, na przykład mięsa, piwa lub innych produktów rolnych, w zależności od dostępności. Idea była taka, że te ofiary miały zdobyć przychylność i ochronę elfów. Islandzka saga Kormáka z XIII wieku zawiera instrukcje dotyczące ofiarowania byka przy elfim wzgórzu, aby wyleczyć ranę wojenną. W przeciwieństwie do ofiar, które opisuje Sigvatr, wydaje się, że była to ofiara, którą można było wykonać w dowolnym momencie roku.

Z nadejściem chrześcijaństwa álfablót, podobnie jak wiele innych pogańskich rytuałów, został wyparty lub zakazany. Fakt, że był to rytuał domowy i indywidualny, utrudniał jego kontrolę i wyeliminowanie przez misjonarzy i chrześcijańskich władców. Ostatecznie tego rodzaju ofiary i rytuały zniknęły, choć niektóre ich aspekty przetrwały w późniejszym folklorze, takie jak wiara w elfy, składanie drobnych ofiar lub szanowanie określonych miejsc związanych z elfami.

Bogowie symbolizują strukturę i piękno, dlatego ubraliśmy te postacie w najlepsze stroje. Zarówno mężczyzna, jak i kobieta należą do niższej szlachty, klasy Jarlów. Postacie te nazywane są tutaj Harald i Astrid. Harald oznacza "dowódcę wojska" lub "władcę wojska", podczas gdy Astrid oznacza "boskie piękno" lub "kochająca". Jako głowy małego dworu, Harald i Astrid obchodzą rytuał Álfablót wspólnie z najbliższą rodziną i służbą. Zobacz tutaj kompozycję Jarla Haralda

W tym kontekście Astrid pełni rolę przewodniczki, ponieważ jako kobieta przyjmuje funkcję kapłanki. W wielu rytuałach wikingów to kobieta wykonywała czynności rytualne, zwłaszcza podczas ceremonii domowych lub rodzinnych. Harald jest patriarchą rodziny i jako główny dowódca ma pod sobą wojowników związanych przysięgą. Ci wojownicy, pochodzący z wolnej klasy karli, obchodzą Álfablót jednak z własnymi rodzinami, oddzielnie od dworu.

Słudzy Haralda i Astrid to thralli, czyli członkowie klasy niewolników lub niewolnicy. Ponieważ należą do dworu, biorą udział w uroczystościach i obchodzą Álfablót razem z Jarlem i jego żoną. To podkreśla złożoną strukturę społeczną w społeczeństwie wikingów, w której nawet klasa niewolników odgrywała rolę w rytuałach i zwyczajach elity.

Podczas rytuału Álfablót Astrid odgrywa centralną rolę, a jej głównym zadaniem jest odpowiednie składanie ofiar. W tym celu używa róg do picia, tradycyjnego przedmiotu pochodzącego od bydła. Bydło miało święty status wśród ludów indoeuropejskich, w tym Wikingów. Ta symbolika sięga mitycznej praojczyzny Audumbla, która według mitologii nordyckiej dała życie śmiertelnikom.

W innych kulturach indoeuropejskich, takich jak Grecy i Rzymianie, podobny rytualny róg nazywano rhytonem. Rogi do picia miały w tych społeczeństwach silne znaczenie rytualne i były często używane podczas ceremonii ofiarnych. Te przedmioty nie zawsze były wykonane z materiałów zwierzęcych rogi; czasami Rzymianie, Germanie i Wikingowie rogi do picia wytwarzali je nawet z materiałów takich jak szkło. To podkreśla znaczenie i symboliczną moc róg do picia w ceremoniach religijnych i ofiarach

Obok róg do picia podczas rytuału Álfablót używano również misy, znanej jako blót boli, do prezentacji płynnych ofiar. Te misy mogły być bogato zdobione, ponieważ piękno odgrywało centralną rolę w symbolice rytuałów. W czasach wikingów wierzono, że bogowie rządzą kosmosem, który symbolizował strukturę, harmonię i estetykę. Okazywanie piękna podczas rytuałów, na przykład poprzez użycie pięknie wykonanych przedmiotów jak blót boli, było uważane za hołd dla boskiego porządku.

Termin blót boli odnosi się do krwi ofiarowanych zwierząt, która była zbierana w tych misach i prezentowana bogom. Oprócz krwi używano również innych płynnych ofiar, takich jak mleko czy nawet miód pitny — luksusowy napój, który stanowił jeszcze cenniejszą ofiarę niż krew zwierzęca. Blót boli miała więc nie tylko praktyczną funkcję, ale była także symbolicznym przedmiotem podkreślającym wartość i oddanie ofiar.

Astrid nosi halkę, która nie tylko zapewniała ciepło, ale miała również praktyczną funkcję ochrony odzieży wierzchniej. Dzięki noszeniu halki, kosztowna odzież wierzchnia wymagała rzadszego prania, co pomagało w zachowaniu żywych kolorów i delikatnych tkanin na dłużej. W czasach, gdy barwniki i wysokiej jakości tekstylia były bardzo cenne, było to sprytne rozwiązanie, aby zapewnić, że odzież wierzchnia, często bogato zdobiona i o dużej wartości symbolicznej, pozostawała w dobrym stanie.

Wikingowie często nosili wywrotki, rodzaj obuwia, które było wykonane na lewą stronę, a następnie odwracane, dzięki czemu szwy znajdowały się wewnątrz. Te buty dobrze dopasowywały się do kształtu stopy, oferując wygodne dopasowanie. W przeciwieństwie do nowoczesnych buty, wywrotki zapewniały jednak mniejsze wsparcie dla kostek, co czyniło je mniej odpowiednimi do długotrwałych lub intensywnych aktywności fizycznych.

Kobiety wikingów zazwyczaj nosiły suknie różniące się w kolor i stylu, w zależności od ich statusu i bogactwa. Kolor odgrywała ważną rolę, a niektóre odcienie były droższe i dlatego stanowiły symbol zamożności. Niebieski, jak sukienka, którą nosi Astrid, była kolor, która emanowała znaczącym statusem. Było to spowodowane tym, że niebieskie barwniki, często pozyskiwane z urzetu barwierskiego, były stosunkowo kosztowne i pracochłonne w produkcji. Niebieski była zatem kojarzona z bogactwem i wyższą klasą społeczną. Dla Astrid, która ubiera się najlepiej podczas rytuałów i specjalnych okazji, ta niebieska sukienka jest odpowiednim wyborem, ponieważ w ten sposób subtelnie wyraża swoją pozycję i status jako Jarlkona.

hangerok, ważny element garderoby wikingów, była fartuch z ramiączkami, które były przymocowane do przodu za pomocą broszki żółw. Choć hangerok zapewniała dodatkowe ciepło, była przede wszystkim symbolem statusu. Materiał i haft hangerok wskazywały na zamożność i pozycję społeczną noszącej ją osoby. W przypadku Astrid, hangerok jest bogato haftowana, co podkreśla jej wysoką pozycję jako Jarlkona. Tego rodzaju wyrafinowane zdobienia były często zarezerwowane dla formalnych lub ceremonialnych okazji. Astrid prawdopodobnie nosiła swoją hangerok tylko podczas oficjalnych wydarzeń, takich jak rytuały czy festiwale, podczas gdy na co dzień ubierała się prościej. Noszenie hangerok w takich momentach wzmacniało jej autorytet i rolę w społeczności.

Na hangerok Astrid nosi broszki żółw, które dla Wikingek stanowiły istotny symbol statusu. Te broszki służyły nie tylko jako praktyczne zapięcia do odzieży, ale miały także silną wartość symboliczną. Biżuteria i przedmioty zawieszone na tych broszki żółw, takie jak klucze, koraliki i inne elementy dekoracyjne, stanowiły ważną część ich bogactwa i statusu. Noszenie starannie wykonanych i bogato zdobionych broszki żółw było sposobem dla Wikingek na pokazanie swojego dobrobytu i pozycji społecznej. Dla Astrid, jako Jarlkony, te broszki żółw były nie tylko modnym dodatkiem, ale także ważnym znakiem jej wpływu i autorytetu w społeczności.

Tylko bogaci Wikingowie mogli sobie pozwolić na futro, który był ważnym symbolem statusu w społeczeństwie. Futro był szeroko handlowany w świecie wikingów, a wybór konkretnych rodzajów futro, zwłaszcza z drogich zwierząt, przyczyniał się do społecznego statusu noszącego. Astrid jest szczególnie zafascynowana futro, ponieważ nie tylko dodaje elegancji jej wyglądowi, ale także jest niezbędny, aby utrzymać ją w cieple podczas zimnych zim, które następują po Álfablót. Luksus i ciepło futro podkreślają jej wysoką pozycję jako Jarlkona i uwydatniają wyrafinowanie oraz prestiż, które emanują z jej ubrań i akcesoriów.

Często do broszki żółw przedmiotów, takich jak grzebienie czy zestawy do pielęgnacji paznokci, dołączane są elementy, które mogą być luksusowo zdobione. Te akcesoria są nie tylko praktyczne, ale także przyczyniają się do prezentacji piękna i samoopieki, elementów, które były istotne w kulturze wikingów. Bogowie i kosmos były symbolem piękna i struktury, co podkreślało znaczenie higieny osobistej i pielęgnacji.

Było obowiązkowe, aby umyć się przed uczestnictwem w rytuale lub wizytą w miejscu świętym. Ten zwyczaj można postrzegać jako formę szacunku wobec bogów. Chrześcijański rytuał chrztu i użycie wody święconej mogły się z tego wywodzić. Średniowieczne źródła wspominają, że mężczyźni wikingowie myli się nadzwyczaj często, co wskazuje na kulturę, która ceniła higienę osobistą. Ten zwyczaj jest uderzająco podobny do obecnych zwyczajów Hindusów w Indiach, gdzie rytualne oczyszczenie jest ważnym aspektem praktyk religijnych.

Samo słowo kosmetyki odnosi się do kosmosu, co podkreśla związek między pięknem a światem duchowym. Kobiety wikingów używały różnych kosmetyków, takich jak makijaż oczu (Kohl), możliwe że puder do twarzy i zajmowały się pielęgnacją włosów. Ponadto prawdopodobnie używały również perfum. To pojęcie zapachu mogło przyczynić się do chrześcijańskiej tradycji używania kadzidła, które również ma na celu wznieść zapach do bogów. Zapachy i piękno były więc nie tylko kwestią estetyki, ale także sposobem na wzmocnienie religijnych i duchowych więzi.

torque ma pochodzenie proto-indoeuropejskie i pełnił rolę ważnego symbolu w różnych społeczeństwach. Torques, wraz z pierścieniami przysięgi i opaskami na ramię, reprezentują składanie przysięgi i zawieranie zobowiązań. Jest to szczególnie istotne, ponieważ społeczeństwo proto-indoeuropejskie miało silną strukturę opartą na przysięgach, gdzie wierność i lojalność były kluczowe.

Celtyccy wojownicy często są przedstawiani z torques, co podkreślało ich status i lojalność. Odkrycia archeologiczne ujawniły luksusowe złote torques, ale istota torque pozostaje taka sama, niezależnie od tego, czy jest wykonana z drewno, stal czy z metali szlachetnych. To ilustruje szerokość użycia torques w różnych kulturach. Zarówno Celtowie, Wikingowie, Rzymianie, jak i Indo-Irańczycy nosili torques, co podkreśla ich wspólne wartości kulturowe i moralne. Te ozdoby służyły nie tylko jako ornamenty, ale były również naładowane znaczeniem, związane z tożsamością, statusem i zobowiązaniami społecznymi. Możliwe, że pierścienie ślubne wywodzą się z tego. 

Biżuteria odgrywała kluczową rolę w świecie wikingów, nie tylko jako elementy dekoracyjne, ale także jako symbole bogactwa i statusu społecznego. Służyły jako ważne wyrażenia tożsamości i rzemiosła, przy czym noszenie biżuterii podkreślało pozycję społeczną noszącego.

Ponadto biżuteria lub jej części były często używane jako środek płatniczy. W społeczeństwie wikingów waga szlachetnego metal, takiego jak srebrny lub złoto, była bezpośrednim wskaźnikiem wartości biżuterii. Ten system ważenia umożliwiał użycie biżuterii w praktykach handlowych, gdzie wartość towarów i usług można było ustalić na podstawowy wagi metalu.

Wikingowie używali zamków i kluczy jako ważnych środków do zabezpieczania i przechowywania. Nie tylko drzwi domów, ale także skrzynie, w których bezpiecznie przechowywano bogactwa i cenne przedmioty, były często wyposażone w zamki. Te skrzynie służyły jako miejsca do przechowywania biżuterii, kosztownych tkanin i innych skarbów, co czyniło je niezbędnymi dla utrzymania dobrobytu w społecznościach wikingów.

Klucze miały również znaczenie symboliczne. Kobiety nosiły klucze jako znak ich małżeństwa, statusu, bogactwa i władzy. Noszenie kluczy reprezentowało nie tylko ich rolę jako gospodyni i zarządczyni dóbr w domu, ale także ich autorytet w rodzinie i społeczności. Klucze były postrzegane jako symbole dostępu i kontroli, co podkreślało pozycję kobiet w społeczeństwie wikingów. 

Noże były w kulturze wikingów używane głównie jako przedmioty użytkowe, ale odgrywały również ważną rolę w rytuałach. W kontekście rytuałów noże mogły być używane do składania ofiar z krwi (blót). Zwierzęta były rytualnie zabijane i ofiarowane bogom, przy czym szczególnie krew i tłuszcz były prezentowane jako święte dary.

Oprócz ofiarowania tych istotnych części zwierzęcia, mięso często było pieczone. Część mięsa była ofiarowana bogom, podczas gdy reszta była spożywana przez obecnych. Tworzyło to wspólny posiłek z bogami, który nie tylko służył jako hołd dla bogów, ale także jako sposób na wzmocnienie więzi między społecznością a bogami. Ten rytuał odzwierciedlał indoeuropejską zasadę gościnności, w której akt przyjmowania gości i bycia dobrym gospodarzem był centralnym elementem. 

pasek odgrywał wielofunkcyjną rolę w kulturze wikingów. Nie tylko pomagał utrzymać odzież na miejscu i zapewniał, że dobrze leży, ale także służył jako symbol statusu. Pasy często były ozdabiane skomplikowanymi dekoracjami i wykonane z trwałych materiałów, co podkreślało ich wartość oraz bogactwo noszącego.

Ponadto pasy służyły jako wygodne uchwyty na różne codzienne przedmioty. Wiele narzędzi, takich jak noże, torebki, topory i inne przedmioty, było noszonych przy pasek, co czyniło je łatwo dostępnymi. To sprawiało, że pasek był nie tylko funkcjonalny, ale także ważnym elementem odzieży i stylu wikingów, który był zarówno praktyczny, jak i estetycznie atrakcyjny.