Symbolika pogańska: Triskelion

Triskelion lub triskele to symbol używany przez różne ludy od późnego neolitu przez tysiące lat. W tym blogu zgłębiamy bogatą historię i znaczenie tego symbolu.

Triskelion składa się z potrójnej spirali z symetrią obrotową lub innych potrójnych wzorów wychodzących z wspólnego środka. Projekt spiralny może być oparty na przeplatających się spiralach Archimedesa lub przedstawiać trzy zgięte ludzkie kończyny. Potrójne pojawienie się można porównać do germańskiego valknuta i triquetry.

Nazwa została wprowadzona w 1835 roku przez księcia de Luynes, który badał symbolikę.

Pierwsze triskeliony w Europie zostały stworzone przez neolitycznych rolników. Używali tego znaku obok innych motywów spiralnych obracających się w lewo i prawo. Późni neolityczni rolnicy uwielbiali motywy spiralne i wycinali je na swoich kamiennych monumentach, takich jak grobowce i kręgi kamienne. Triskelion z Malty (4400-3600 p.n.e.) i na megalitycznym grobie w Newgrange w Irlandii (3200 p.n.e.) to dwa przykłady tego. 

Dla rolników epoki kamienia centralne miejsce w ich religii zajmowała płodność ziemi i słońce, które tę płodność dawało. Czciły one równonoce i ustawiały swoje kręgi kamienne i grobowce w zgodzie z nimi. Wejście do grobowca w Newgrange jest ustawione zgodnie z położeniem słońca podczas przesilenia zimowego. Po żniwach nadchodził sezon zmarłych, a podczas przesilenia zimowego słońce wracało do królestwa żywych, aby przynieść płodność ziemi. 

Niektóre teorie sugerują, że te spirale symbolizują bramę do podziemi lub podróż słońca między światem podziemnym a górnym. Inne sugerują, że te spirale symbolizują życie wieczne. Spirale w formie triskelionu mogą według niektórych teorii być powiązane ze zmieniającymi się porami roku lub latami.  

Między około 3000-2500 p.n.e. Proto-Indoeuropejscy pasterze stepowi migrowali z stepów pontyjskich w kierunku Europy.

Nie wiemy, jak pasterze stepowi i rolnicy z epoki kamienia połączyli się ze sobą. Prawdopodobnie była to kombinacja wzajemnych małżeństw, asymilacji kulturowej i działań wojennych. W niektórych regionach pasterze stepowi zastąpili aż 90% neolitycznego DNA. 

Społeczeństwo pasterzy stepowych opierało się na hodowli bydła, z którym wędrowali. Wyznawali darmatyczną religię naturalną. Jeździli na koniach i eksperymentowali z miedzią a później brązem bronie, takim jak topory. Byli wyżsi niż neolityczni rolnicy. 

Ich kultura była hierarchiczna, związana przysięgą i skupiona na indywidualnych czynach wojennych. Ale nie tylko toczyli wojnę z nowymi sąsiadami. Przejęli od nich tradycje i rytuały, takie jak boginie rolnictwa i płodności. Możliwe, że staronordyccy Wanowie pochodzą od neolitycznych bogów. Bogowie Wanowie Freyr, Freya i Njörd są bezpośrednio związani z płodnością, rolnictwem i obfitością. Również boginie Kybele i Demeter mogą mieć lokalne neolityczne pochodzenie.

Prawdopodobnie pasterze stepowi również przyjęli neolityczne motywy spiralne, w tym triskelion. 

W nordyckiej epoka brązu słońce jest często przedstawiane jako promieniujące koło, ciągnięte przez konia i spoczywające w rydwanie. Przykładem tego jest wóz słoneczny z Trundholm z lat 1500-1300 p.n.e. Fragmenty podobnych wozów słonecznych znaleziono w kurhanie w Jægersborg Hegn, Dania.

Słońce jest także przedstawiane jako krzyż słoneczny lub tarcza słoneczna. Te symbole są regularnie grawerowane spiralnymi motywami, możliwie stylizowanymi promieniami słonecznymi.

W religii indoeuropejskiej centralne miejsce zajmował porządek kosmiczny centralny. Słońce odgrywa kluczową rolę jako oznaczenie pór roku, przejścia między dniem a nocą oraz życia i śmierci. Dlatego słońce stało się symbolem porządku, płodności i życia. Ciemność natomiast symbolizowała chaos i śmierć. Światło, z słońcem jako głównym źródłem, było postrzegane jako ucieleśnienie kosmicznej harmonii i witalności.

Różne bóstwa proto-indoeuropejskie były kojarzone ze słońcem i innymi ciałami niebieskimi:

• *Seh₂ul (staronordycki Sól): bóg lub bogini słońca, który przynosi życie i utrzymuje porządek.
• *Meh₁not (staronordycki Máni): bóg księżyca, związany z cyklami czasu i rytmem natury.
• *H₂éwsōs (zachodniogermański Eostre): bogini świtu, która przynosi światło poranka i symbolizuje początek nowego dnia.

Liczby trzy i dziewięć często pojawiają się w indoeuropejskim pogaństwie. W tradycji staronordyckiej drzewo życia Yggdrasil łączy trzy różne krainy i swoimi gałęziami łączy dziewięć światów. Boginie losu zawsze występują w trójkę, a Ragnarok ma trzy fazy. Wiele staroirlandzkich praw Behon zawiera trzy lub dziewięć wyjątków. 

Liczba trzy odgrywa ważną rolę w mitologicznych opowieściach ludów o indoeuropejskim pochodzeniu. Dlatego symbol Valknut składa się z trzech trójkątów, a triskelion z trzech ramion. Prawdopodobnie używano tych liczb do symbolizowania kosmicznego porządku.

Sztuka okresu halsztackiego Celtów (800-500 p.n.e.) charakteryzowała się geometrycznymi wzorami i abstrakcyjnymi motywami. Spiralny triskelion był nadal używany, na przykład na fibulach. Czasami triskelion miał cztery, a nie trzy formy. Germański styl artystyczny w Brązowy- i okresie żelaza wykorzystywał podobne motywy.

Styl sztuki La Tène Celtów (500-100 p.n.e.) jest znany z organicznych wzorów, prawdopodobnie inspirowanych roślinami i zwierzętami. Używano różnych rodzajów triskelionów, między innymi na monety, bransoletkach i torques.

Triskeliony były szeroko używane w kulturze mykeńskiej epoka brązu. Prawdopodobnie motyw ten rozprzestrzenił się stamtąd do innych kultur greckich i cywilizacji etruskiej. 

Sztuka grecka rozwinęła stylizowany triskele, składający się z trzech stylizowanych ludzkich nóg. Jest to młodszy symbol, który często pojawia się na greckiej ceramice. Attycka hydria z późnego VI wieku p.n.e. ukazuje triskele na tarcza Achillesa, co sugeruje, że greccy wojownicy nosili go na swoich tarcze. Symbol ten występuje również na monety z Licji oraz na staterach z Pamfilii (Aspendos, 370–333 p.n.e.) i Pizydii. Dokładne znaczenie greckiego triskeles nie zostało jednoznacznie przekazane.

Książę de Luynes stwierdził, że symbol często był łączony z inną ikonografią, taką jak orzeł, kogut, głowa Meduzy, Perseusz i różne motywy triadyczne (takie jak trzy półksiężyce, kłosy zboża lub kolby kukurydzy). 

Triskele został później zaadoptowany przez władców Syrakuz jako emblemat. To użycie wydaje się być związane z grecką nazwą Sycylii, Trinakria (Τρινακρία), co oznacza 'wyspa o trzech przylądkach'. Sycylijska odmiana triskeles jest często przedstawiana z głową Meduzy w środku. Od 1848 roku stary symbol został ponownie włączony do nowoczesnych flag Sycylii. Najstarsze znane przedstawienie triskele na Sycylii znajduje się na wazie z końca VII wieku p.n.e. Badacze spekulowali, że ten symbol może mieć minojsko-mykeńskie pochodzenie, chociaż nie przedstawiono na to przekonujących dowodów.

 W przeciwieństwie do kultur greckich i etruskich, gdzie artyści wysoki byli cenieni, rzymscy artystów postrzegano głównie jako handlarzy. Rzeźba była uważana za najwyższą formę sztuki, ale malarstwo figuralne również było cenione. Chociaż wiele rzeźb przetrwało od I wieku p.n.e., zachowało się niewiele malarstwa lub wcześniejszej rzeźby.

W sztuce rzymskiej triskeliony prawdopodobnie przejęto od Greków i Etrusków. Używali tego symbolu, często wplecionego w dekoracje liściaste, w mozaikowych podłogach i innych dziełach sztuki ozdobnej. Ceramika terra sigillata oferowała stylowy i przystępny design dla szerokiej publiczności, podczas gdy rzymskie monety służyły jako potężne narzędzie propagandy i były odnajdywane w dużych ilościach.

Triskelion pozostał w użyciu w sztuce rzymskiej, zarówno w formie stylizowanej, jak i wpleciony w organiczne motywy, które często występowały w sztuce rzymskiej. Ponadto Rzymianie używali również triquetry na swoich dyskowych fibulach trąbkowych i w mozaikowych podłogach. 

Także w późnorzymskiej i germańskiej sztuce z okresu wędrówek triskelion był często używany. Germańskie plemiona, takie jak Alamanowie, często przedstawiały triskelion w połączeniu z swastyką lub krzyżem słonecznym, na przykład na fibulach i głównie na wisiorkach. 

Po wprowadzeniu chrześcijaństwa w drugiej połowie III wieku n.e., triskelion był uważany za symbol chrześcijańskiej Trójcy Świętej. W związku z tym od V wieku był również używany w iluminacjach książkowych i na pionowych motywach krzyżowych, które były szczególnie popularne na Wyspach Brytyjskich aż do X wieku n.e. 

Prawdopodobnie motyw triskelionu był różnie interpretowany przez różne ludy w różnych okresach czasu. Z pewnością w późniejszych okresach triskelion był czasami używany po prostu jako wypełnienie pustki. W ten sposób artyści nieświadomie nawiązywali do wielowiekowej tradycji. 

Spiralny znak pierwotnego triskelionu prawdopodobnie symbolizował słońce lub promienie słoneczne. Triskelion był w tym kontekście używany do przedstawiania różnych faz słońca (lat, miesięcy lub pór dnia). Spekulujemy, że ta tradycja mogła być jeszcze znana w późnym Epoka brązu.

W celtyckim stylu sztuki La Tène i sztuce rzymskiej organiczne wzory były bardzo popularne. Jest mało prawdopodobne, że znaczenie triskelionu było w tym czasie takie samo, chociaż jest on wyraźnie przedstawiony na celtyckich monety, co wydaje się temu zaprzeczać.  Również Germanie w okresie wędrówek ludów używali triskelionu. Przedstawiali go na swoich dużych wisiorkach w kształcie amulet i często łączyli symbol ze swastyką i kołem słonecznym. Możliwe, że u Germanów nadal był związany z kultem słońca.

Chrześcijaństwo kojarzyło triskelion z Trójcą Świętą. Dlatego symbol ten został zintegrowany z chrześcijańską sztuką Wysp Brytyjskich.